You are currently viewing 18 nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych Younga
Test osobowości EPI Eysenck

18 nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych Younga

18 nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych Younga

Aaron T. Beck (1967) wprowadził pojęcie schematów w terapii poznawczej. Określał za jego pomocą wiązki negatywnych przekonań i w takim rozumieniu nadal używa się tego terminu (zob. np. Wright, Basco i Thase, 2006). Jeffrey E. Young i współautorki (Young, Klosko i Weishaar, 2014) dodali drugie znaczenie, rozumiejąc schematy jako skutki toksycznych doświadczeń z dzieciństwa związanych z niezaspokojonymi potrzebami. Schematy „drzemią” w tle, dopóki nie zostaną „obudzone”. Bieżąca sytuacja, która przypomina definiujące doświadczenie z dzieciństwa, może uruchomić schemat. Aktywacja schematu oznacza wdarcie się przeszłości do teraźniejszej świadomości.

Schematy pozostają ukryte. Nie ujawniają się, dopóki nie zostaną uruchomione. Zniekształcają percepcję, przez co w dorosłym życiu stają się destrukcyjne.

Jednym z najważniejszych czynników przyczyniającym się do rozwoju nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych jest niezaspokojenie podstawowych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie. Te podstawowe potrzeby obejmują:

  • poczucie bezpieczeństwa i solidnego przywiązania do innych
  • poczucie tożsamości i autonomii
  • wolność wyrażania swoich uczuć i proszenia innych o to, czego potrzebujesz
  • umiejętność zabawy i spontaniczności
  • bezpieczne, odpowiednie do wieku limity i granice

Ponadto cztery rodzaje negatywnych doświadczeń mogą również przyczynić się do rozwoju schematów. Obejmują one:

  • Niezaspokojone potrzeby. Mamy z tym do czynienia, gdy nie otrzymujesz czułości od opiekunów lub nie możesz zaspokoić innych podstawowych potrzeb emocjonalnych.
  • Traumatyzacja lub wiktymizacja. Opisuje sytuację, w której doświadczyłeś znęcania się, traumy lub podobnego cierpienia.
  • Nadmierne pobłażanie lub brak ograniczeń. W takiej sytuacji twoi rodzice mogli być nadopiekuńczy lub nadmiernie zaangażowani. Być może nie wyznaczyli ci właściwych granic.
  • Selektywna identyfikacja i internalizacja. Odnosi się to do sposobu, w jaki przyswajasz niektóre postawy lub zachowania swoich rodziców. Możesz identyfikować się z niektórymi z nich i internalizować inne. Niektóre mogą rozwinąć się w schematy, podczas gdy inne w tryby, zwane również metodami radzenia sobie.

Schematy ujawniają założenia leżące u podstaw naszych przekonań. To coś więcej niż tylko negatywne myśli („To się nigdy nie uda”). I coś więcej niż reguły („Nie wolno złościć się na ojca”). Na poziomie schematów podstawowe przekonania mają charakter bezwarunkowy („Jestem bezwartościowy”).

Schematy są niczym krótkie filmiki zawierające złożone wspomnienia, w tym silne emocje oraz reakcje ciała.

Wywierają wpływ na całą osobę. Gdy się uruchomią, odbywasz podróż do przeszłości, gdzie kolejny raz wpadasz w stare życiowe pułapki z okresu dzieciństwa. Na świat, który otacza cię dzisiaj, spoglądasz przez swoje „dziecięce okulary”. Schematy stanowią podstawę tego, jak postrzegamy siebie oraz innych ludzi, a także fundament naszego postępowania. Są miejscem krzyżowania się myśli, emocji, postaw i tendencji behawioralnych, które choć mogą mieć odmienne ścieżki neuronalne w mózgu, to spotykają się w schemacie, gdy ten zostaje uruchomiony. Young opracował kompleksową listę wczesnych nieadaptacyjnych schematów, które zdefiniował jako „szkodliwe dla jednostki wzorce emocjonalne i poznawcze wywodzące się z wczesnego dzieciństwa i powtarzane przez całe życie”.

Stanowią one swoistą matrycę stylów myślenia, reakcji emocjonalnych i charakterystycznych zachowań w świecie dziecka, a później dorosłego.

Najsilniejsze schematy rozpoznajemy po tym, że łatwo je uruchomić, a także po dużej intensywności emocji i towarzyszącym im długotrwałym dystresie (cierpieniu psychicznym). Choć w dzieciństwie pomagały przetrwać, będąc najlepszym lub jedynym możliwym rozwiązaniem, to w życiu dorosłym zwykle są nieadekwatne, nieadaptacyjne, ograniczające. Są jednak silnie zakorzenione, często poza naszą świadomą kontrolą. Pod wpływem powtarzających się negatywnych doświadczeń strategie radzenia sobie na schematach dodatkowo się usztywniają i stają się niczym dobrze wydeptane ścieżki postępowania.

Rozpoznać i zrozumieć schematy

Przedstawiona poniżej lista schematów była na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat rewidowana i aktualizowana. Krótkie objaśnienia opierają się przede wszystkim na pracach Jeffreya E. Younga i Arnouda Arntza. Schematy zostały podzielone na pięć kategorii (nazywanych obszarami): rozłączenie i odrzucenie, osłabiona autonomia i brak dokonań, uszkodzone granice, nakierowanie na innych, nadmierna czujność i zahamowanie. 

Pierwszy obszar schematów: rozłączenie i odrzucenie

Osoby ze schematami z tego obszaru doświadczają trudności w sferze przywiązania. Zakładają, że nie mogą liczyć na innych ludzi, na ich wsparcie, empatię ani szacunek. W dzieciństwie mogły być chłodno traktowane i odrzucane. Zapewne brakowało im wsparcia emocjonalnego, a w skrajnych przypadkach nawet podstawowej opieki rodzicielskiej. Opiekunowie byli nieprzewidywalni, nie interesowali się dzieckiem lub stosowali przemoc.

1. Opuszczenie / Niestabilność Więzi – osoba przewiduje, że straci każdego, do kogo jest przywiązana emocjonalnie. Ważne postaci postrzega jako zawodne i nieprzewidywalne; uważa, że wszystkie bliskie związki w końcu się rozpadną.

2. Nieufność / Skrzywdzenie – osoba jest przekonana, że w taki czy inny sposób ludzie ostatecznie ją wykorzystają. Oczekuje, że zostanie skrzywdzona, oszukana, zmanipulowana lub upokorzona. Co naturalne, staje się podejrzliwa w relacjach. Radzi sobie z pierwotnym doświadczeniem przemocy poprzez nieufność w stosunku do ludzi.

3. Deprywacja Emocjonalna – osoba wierzy, że inni ludzie nie zaspokoją w należyty sposób jej podstawowych potrzeb, a być może nie zrobią tego wcale. Chodzi tu zarówno o potrzeby fizyczne, jak i o potrzebę empatii, czułości, ochrony, towarzystwa oraz troski emocjonalnej.

4. Wadliwość / Wstyd – osoba czuje się ułomna i zła. Jest przekonana, że gdy tylko inni ludzie lepiej ją poznają, odkryją jej wady, a wówczas nie będą chcieli mieć z nią do czynienia. Nadmiernie przejmuje się oceną innych. Poczuciu wadliwości zawsze towarzyszy wstyd.

5. Izolacja Społeczna / Wyobcowanie – osoba ma poczucie, że jest odizolowana od reszty świata, inna niż wszyscy i nigdzie nie pasuje.

Drugi obszar schematów: osłabiona autonomia i brak dokonań

Osoby ze schematami z tego obszaru są przekonane, że nie potrafią samodzielnie funkcjonować ani osiągać swoich celów. Zwykle pochodzą z rodziny, której członkowie trzymali się siebie kurczowo, nadmiernie chronili dzieci i zupełnie nie wspierali ich autonomii.

6.  Zależność/Niekompetencja – osoba nie czuje się zdolna do tego, by brać na siebie codzienne obowiązki, nie potrafi samodzielnie funkcjonować. Brak jej pewności siebie, by podejmować decyzje w prostych sprawach czy próbować czegoś nowego. Czuje się bezradna.

7. Podatność na Zranienie lub Zachorowanie – osoba jest przekonana, że w każdej chwili może się zdarzyć coś strasznego i nikt ani nic jej przed tym nie uchroni. Obawia się katastrofy zdrowotnej lub psychicznej, dlatego stosuje nadzwyczajne środki ostrożności, aby jej uniknąć.

8. Uwikłanie Emocjonalne / Nie w Pełni Rozwinięte Ja – osoba nadmiernie angażuje się w relację z jednym opiekunem lub kilkoma opiekunami. Tego rodzaju stopienie w jedno uniemożliwia rozwój własnej, odrębnej tożsamości. Czasami pojawia się myśl, że w pojedynkę, bez drugiego człowieka się nie istnieje. Taka osoba może mieć poczucie pustki i nie widzieć dla siebie żadnych celów.

9. Porażka – osoba jest przekonana, że jej osiągnięcia w pracy, edukacji, sporcie czy w innych ważnych dla niej obszarach nigdy nie dorównają osiągnięciom kolegów. Czuje się głupia, ograniczona, niedouczona, pozbawiona talentu. Nawet nie próbuje niczego osiągnąć, gdyż sądzi, że jej wysiłki są z góry skazane na porażkę.

Trzeci obszar schematów: uszkodzone granice

Osoby ze schematami z tego obszaru cechują: nieadekwatne granice, brak poczucia odpowiedzialności, mała tolerancja na frustrację. Mają one trudności z wyznaczaniem sobie realistycznych celów długoterminowych oraz ze współpracą z ludźmi. Mogą pochodzić z rodziny, w której nie były w odpowiednim stopniu ukierunkowane albo w której nabyły poczucia wyższości w stosunku do reszty świata.

10. Roszczeniowość/Wielkościowość – osoba sądzi, że jest lepsza od innych ludzi i przysługują jej szczególne prawa. Że może robić, co chce, nie licząc się przy tym z innymi, a wszystko i tak ujdzie jej na sucho. Zasadniczym wątkiem jest tu władza i kontrola nad sytuacją oraz nad ludźmi. Empatia jest rzadka.

11. Niedostateczna Samokontrola lub Samodyscyplina – osoba nie toleruje frustracji w osiąganiu własnych celów. Umiejętność tłumienia uczuć i impulsów jest u niej bardzo słabo rozwinięta. Może unikać wszelkiego dyskomfortu.

Czwarty obszar schematów: nakierowanie na innych

Osoby ze schematami z tego obszaru mają nadmierne poczucie odpowiedzialności, zawsze przedkładają potrzeby innych ludzi nad własne. Takie postępowanie ma im zapewnić miłość i aprobatę ze strony innych. Zwykle w rodzinie pochodzenia były obdarzone miłością warunkową, a potrzeby i pozycja społeczna rodziców miały pierwszeństwo przed potrzebami dzieci.

12. Podporządkowanie się – osoba poświęca się i podporządkowuje woli innych, aby uniknąć negatywnych konsekwencji (w postaci odrzucenia). Poświęcanie własnych potrzeb często prowadzi do nagromadzenia tłumionej wściekłości, która w końcu zostaje wyrażona w nieadekwatny sposób poprzez zachowania bierno-agresywne albo objawy psychosomatyczne.

13. Samopoświęcenie – osoba dobrowolnie i regularnie poświęca swoje potrzeby na rzecz ludzi, których postrzega jako słabszych od siebie. Jeśli podejmuje działania zmierzające do zaspokojenia własnych potrzeb, na ogół czuje się winna. Na dłuższą metę może zacząć czuć żal wobec tych, o których się troszczyła i dla których się poświęcała.

14. Poszukiwanie Akceptacji / Uznania – osoba poszukuje aprobaty, docenienia, uznania albo podziwu kosztem zaspokojenia własnych potrzeb. Czasami rodzi to nadmierne pragnienie wysokiej pozycji, urody i aprobaty społecznej.

Piąty obszar schematów: nadmierna czujność i zahamowanie

Osoby ze schematami z tego obszaru tłumią spontaniczne uczucia i potrzeby, by postępować zgodnie z regułami i wartościami. Prawdopodobnie w rodzinie pochodzenia kładziono duży nacisk na osiągnięcia, dążenie do perfekcji i tłumienie emocji. Opiekunowie byli krytyczni, pesymistycznie nastawieni i moralizatorscy, a jednocześnie oczekiwali spełniania wygórowanych standardów.

15. Negatywizm/Pesymizm – osoba zawsze dostrzega negatywną stronę rzeczy, ignorując przy tym aspekty pozytywne. Wszystko przecież i tak skończy się źle, nawet jeśli teraz układa się dobrze. Taka osoba stale się czymś zamartwia i jest nadmiernie czujna. Często narzeka i nie ma odwagi podejmować decyzji.

16. Zahamowanie Emocjonalne – osoba ściśle kontroluje emocje i impulsy,  ponieważ uważa, że ich wyrażanie zrani innych ludzi lub wzbudzi w niej poczucie wstydu bądź opuszczenia czy obniży jej poczucie własnej wartości. Unika więc spontanicznej ekspresji emocji takich jak złość, smutek i radość. Unika także konfliktów. Często zdaje się odłączona i przesadnie racjonalna.

17. Nadmierne Wymagania / Nadmierny Krytycyzm – osoba jest przekonana, że nigdy nie będzie dostatecznie dobra i musi się bardziej starać, by uniknąć krytyki. Taka postawa prowadzi do perfekcjonizmu, ukształtowania sztywnych zasad, niekiedy także do nadmiernego zaabsorbowania czasem i wydajnością. Jednostka płaci za to pewną cenę, ponieważ nie jest w stanie czerpać radości z życia, odprężyć się ani utrzymać dobrych relacji z ludźmi. Zdaniem Younga i współautorek (Young, Klosko i Weishaar, 2014) schemat ten może się odnosić do własnej osoby lub do innych ludzi.

18. Bezwzględna Surowość – osoba uważa, że każdy powinien być surowo karany za swoje błędy. Jest agresywna, nietolerancyjna i niecierpliwa. Nie wybacza błędów. Nie bierze pod uwagę okoliczności ani uczuć tego, kto popełnił błąd. Według Younga i zespołu (Young, Klosko i Weishaar, 2014) także ten schemat może się odnosić do własnej osoby lub do innych ludzi.

Pięć obszarów schematów można powiązać z potrzebami okresu dzieciństwa. Schematy mogą wynikać z frustracji potrzeby przywiązania (obszar pierwszy), autonomii i asertywności (obszar drugi) lub odpowiedniego wyznaczania gra-nic służących rozwinięciu zdrowego poczucia samokontroli (obszar trzeci). Schematy obszaru czwartego zwykle powstają w sytuacji, gdy dziecko poświęca własną potrzebę autoekspresji na rzecz podtrzymania przywiązania (obszar pierwszy). Schematy obszaru piątego stanowią skutek rezygnacji z potrzeby spontaniczności i zabawy po to, by nie być postrzeganym jako jednostka niekompetentna czy wadliwa (obszar drugi).

Jakie są cele terapii schematów?

W terapii schematów będziesz pracować ze swoim terapeutą, aby:

  • zidentyfikować i rozpoznać w konkretnych sytuacjach schematy
  • zidentyfikować i zająć się stylami radzenia sobie, które stoją na drodze potrzeb emocjonalnych
  • zmienić wzorce myślenia i zachowania, które wynikają ze schematów
  • dowiesz się, jak zaspokoić swoje podstawowe potrzeby emocjonalne w zdrowy, adaptacyjny sposób
  • nauczysz się jak radzić sobie (zdrowo) z frustracją i stresem, gdy pewnych potrzeb nie można zaspokoić

Ostatecznie wszystko to pomoże ci rozwinąć silny, tryb zdrowego dorosłego. Dobrze rozwinięty tryb zdrowego dorosłego może pomóc leczyć i regulować inne tryby wynikające ze schematów.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.

Konsultacje z psychologiem online

Bez wychodzenia z domu

Psycholog Wojciech Klęk

Witaj! Na imię mam Wojtek, jestem psychologiem oraz psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym (w trakcie szkolenia). 0d 2014 roku przewodzę społeczności Świadomie Przez Życie i pomagam ludziom wprowadzać zmiany w życiu poprzez szkolenia oraz sesje indywidualne. W pomocy psychologicznej wspieram klientów w poszerzaniu samoświadomości, przepracowaniu trudnych emocji oraz wypracowaniu nowych, skutecznych metod radzenia sobie z problemami. “Sama wiedza nie wystarczy, trzeba jeszcze umieć ją stosować” Kładę nacisk na praktykę, zależy mi by klienci po sesjach wdrażali wyniesioną wiedzę w swoim życiu. Doświadczali i kreowali go swoimi działaniami / brakiem działań, decyzjami / brakiem decyzji. W pracy coacha towarzyszę klientowi w procesie odkrywania jego mocnych stron, ustalaniu celów zgodnych z jego wartościami życiowymi oraz wdrożeniu skutecznych metod działania. Dzielę się swoją wiedzą oraz dostarczam narzędzia, które ułatwiają wprowadzenie pożądanej zmiany. Fascynuję się kulturą Japonii. Praktykuję ZEN – sztukę uważności oraz Kaizen – wprowadzanie zmian małymi krokami. Mieszkam w Bielsku-Białej.