Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego ludzie w różny sposób doświadczają kryzysu? Dlaczego też jedni wychodzą z niego silniejsi i bardziej pogodzeni ze sobą, podczas gdy inni rozpadają się na kawałki, nie potrafią się pozbierać i wciąż mają do siebie żal?Oczywiście trudno z góry przewidzieć, jaka osoba wyłoni się po doświadczeniu tragedii: pełna życia jak nigdy przedtem i odrodzona niczym feniks z popiołów czy skupiająca całą życiową energię by przetrwać, „utrzymać głowę nad powierzchnią wody”. Wszyscy mamy nadzieję, że oczywiście będziemy w tej pierwszej kategorii, jednak ciężko jest wiedzieć, jak zareagujemy na katastrofę lub kryzys, który sprawi, że zakwestionujemy wszystko, w co wierzyliśmy, o czym myśleliśmy, że znamy. Jedna z teorii psychologicznych wyjaśnia, w jaki sposób zachodzą wewnętrzne przemiany w obliczu wyzwań tego typu oraz przedstawia charakterystykę ludzi, którzy mają większe predyspozycje w obliczu trudnych wydarzeń zrobić krok w kierunku rozwoju

Teoria dezintegracji pozytywnej

Słowo „dezintegracja” może kojarzyć się w negatywny sposób – to słowo zwykle stosuje się w sytuacjach, w których coś całkowicie się „rozsypuje”, „rozdziela”, fragmenty całości przestają być kompatybilne. Jednak to słowo jest kluczem do teorii, którą chcę ci przybliżyć. Według twórcy tej teorii, w momencie kiedy tragedia uderza i poprzednie poczucie tożsamości zostaje zmiecione niczym liście na wietrze, jesteśmy w największym potencjale wzrostu. Kiedy zaczynamy kwestionować nie tylko to, co wiemy, ale również kim to jesteśmy, mamy możliwość zebrania tych fragmentów nas samych, które chcemy zachować oraz odrzucić te, które nam nie służą i dzięki temu zbudować nową tożsamość, która jest autentyczna dla naszych prawdziwe ja.

Oczywiście, nie zawsze potrzebna jest tragedia o ogromnych rozmiarach, by wywołać taką wewnętrzną przemianę, jednak psycholog, który jest autorem teorii dezintegracji pozytywnej zauważył, że takie okoliczności są doskonałymi katalizatorami zmian. Teoria, którą nakreślił, od kilku dziesięcioleci i pozostaje przekonującą i wpływową teorią rozwoju i ewolucji osobowości.

Najpiękniejsi ludzie, których znam, to ci, którzy znają smak porażki, poznali cierpienie, walkę, stratę, poznali swoją drogę na wyjście z otchłani. Ci ludzie mają wrażliwość i zrozumienie życia, które wypełniają ich współczuciem, łagodnością i głęboką, kochającą troską. Piękni ludzie nie biorą się znikąd.

Co odróżnia tych, którzy rozwijają się w wyniku wstrząsu od tych, którzy w jego wyniku doświadczają regresu?

Teoria Kazimierza Dąbrowskiego

Teorię rozwoju osobowości przez integrację i dezintegrację opracował w latach 60 polski psycholog i psychiatra Kazimierz Dąbrowski. Dzieciństwo Dąbrowskiego było pod głębokim wpływem pierwszej wojny światowej, która rozpoczęła się, gdy miał zaledwie 12 lat. Poprzez swoje bezpośrednie doświadczenia z tragicznymi skutkami wojny Dąbrowski zauważył, że niektóre osoby „rozpadają się”, podczas gdy inne doświadczają znaczącego osobistego rozwoju . Jak wielu innych przed i po nim, zadawał sobie pytanie: „Dlaczego tak się dzieje?”. Odpowiedź, którą otrzymał w wyniku swoich obserwacji, stała się teorią pozytywnej dezintegracji, która z kolei położyła podwaliny pod współczesne teorie wzrostu pourazowego. Istniało wiele teorii rozwoju osobowości, jednak podejście Dąbrowskiego różni się od większości z nich naciskiem na rolę psychologicznego dyskomfortu w rozwoju. Niektóre teorie rozwoju osobowości stawiają hipotezę na względnie gładkie przejścia z jednego poziomu do drugiego, w przypadku pozytywnej dezintegracji rozwój jest napędzany przez wewnętrzne konflikty, niepokój, a nawet traumę.

Dąbrowski zauważył, że ci, którzy wykorzystują potencjał kryzysu lub traumy na swoją korzyść, mają zwykle swoistą nadwrażliwość psychiczną, określaną mianem „nadpobudliwości”, która prowadzi do doświadczania kryzysów „w sposób silniejszy, głębszy i bardziej osobisty”. Obserwowane przez niego osoby częściej reagowały na traumatyczne zdarzenia autorefleksją – która prowadzi na pięć poziomów rozwoju opracowanych przez Dąbrowskiego. Wewnętrzny rozwój natomiast, składa się z trzech czynników:

1. Czynnik pierwszy rozwoju osobowości czerpie z najbardziej podstawowego i instynktownego poziomu jaźni; jest wyrazem genetycznych instynktów przetrwania, w tym głodu, seksualności i konkurencji.
2. Drugi czynnik rozwoju osobowości to zewnętrzny czynnik z naszej edukacji, relacji i ogólnego środowiska społecznego; ten czynnik napędza większość naszych codziennych zachowań, ponieważ socjalizacja często odbywa się bez świadomego myślenia o tym, jak podejmujemy nasze codzienne decyzje.
3. Trzeci czynnik rozwoju osobowości to czynnik autonomiczny; ten czynnik jest wynikiem świadomego wyboru tego, co cenimy i jakie cechy i pragnienia odrzucamy lub realizujemy. Trzeci czynnik sprawia, że ​​zachowujemy się w sposób, który naszym zdaniem jest bardziej autentyczny dla naszych prawdziwych jaźni.

Być może zauważyłeś, że te trzy czynniki (bardzo) w przybliżeniu odpowiadają teorii Freuda dla trzech składników umysłu (oraz odpowiadają ewolucyjnej budowie mózgu). Pierwszy poziom jest podobny do, część mózgu dotyczącej jedynie zaspokajaniu potrzeb przetrwania i działania na instynkcie zwierzęcym. Drugi poziom ma pewne podobieństwo do ego, ponieważ oba uznają znaczenie interakcji z innymi i brania wskazówek z naszego otoczenia. Trzeci poziom odzwierciedla koncentrację superego na tym, co postrzegamy jako dobro i zło, i czerpie z naszej osobistej moralności i wartości, aby podejmować decyzje. Podczas gdy Dąbrowski prawdopodobnie nie zamierzał mapować swojej teorii na składnikach umysłu Freuda, warto zauważyć, jak wpływowe idee Freuda były na teorię psychologiczną od początku do połowy XX wieku. Mając to na uwadze, rzućmy okiem na pięć poziomów rozwoju proponowanych przez Dąbrowskiego.

Pięć poziomów rozwoju w teorii dezintegracji pozytywnej

Na wstępie chcę zakomunikować, że nie każda osoba przechodzi płynnie przez opisane poziomy. Wydaje się, że tylko te osoby, które Dąbrowski określił jako posiadające wysoki potencjał – ” wysoka nadpobudliwość” – są napędzane przez wszystkie pięć poziomów i wychodzą z kryzysu z w pełni ukształtowaną, altruistyczną osobowością, podczas gdy osoby o „niskiej nadpobudliwości” poprzestają na jednym z poziomów dezintegracji (i tu warto skorzystać z pomocy psychologicznej).

1. Integracja podstawowa
   Podstawowa integracja to najbardziej prymitywny poziom rozwoju. Ten poziom jest napędzany przez pierwszy czynnik, z zaspokojeniem podstawowych potrzeb i pragnień, jako jedynymi problemami jednostki. Osoby na tym poziomie nie potrzebują głębokich lub znaczących relacji z innymi i lekceważą empatię, sympatię lub jakiekolwiek uznanie potrzeb i trosk innych osób.
   • poziom najmniej zróżnicowany, brak w nim dynamizmów rozwojowych
   • zewnętrzność, sztywność, brak związków uczuciowych z innymi ludźmi (ludzie traktowani są jak przedmioty)
   • brak refleksji i konfliktów wewnętrznych, a występują konflikty zewnętrzne z otoczeniem
   • zachowanie jest egoistyczne i egocentryczne i ma na celu zaspokajanie własnych, podstawowych potrzeb
   • dominacja czynnika dziedzicznego
   • do tego poziomu należą psychopaci i większość „ludzi przeciętnych”
2. Dezintegracja jednopoziomowa i jednokierunkowa
   Poziom drugi jest regulowany przez drugi czynnik i koncentruje się na zgodności i porównaniu społecznym. Na tym poziomie jednostka jest zainteresowana „dopasowaniem się” i łatwo podlega wpływom grupy społecznej. Niektóre osoby na tym poziomie zaczną kwestionować wartości i przekonania narzucone im przez ich grupę społeczną i rozpoczynają proces odkrywania wartości osobistych i przekonań.
   • rozbicie wewnętrzne polega na zabrnięciu w jakiś ślepy zaułek osobowości, zejście na manowce, czemu towarzyszy chaos myśli i uczuć
   • pojawia się czynnik drugi – społeczny w postaci związków międzyludzkich czy liczenia się z opinią innych ludzi
   • pojawiają się formy pobudliwości psychicznej: psychomotoryczna i zmysłowa
   • pojawiają się pierwsze dynamizmy rozwojowe, jak: obok konfliktów zewnętrznych – konflikty wewnętrzne, empatia, identyfikacja
   • dominuje relatywizm wartości
   • zachowanie może nie mieć żadnej orientacji i jest podatne na zmiany mody, ideologii, przywódców bez zdolności wartościowania. Obejmuje ono wszystko, co nie ukierunkowane, dziwaczne, nie dające się przewidzieć, pozbawione refleksji i zróżnicowania uczuć
   • brak przemiany wewnątrzpsychicznej
   • na tym poziomie występują ciężkie nerwice i choroby psychiczne, a także zaburzenia psychosomatyczne, alkoholizm, narkomania itp.
3. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna
   Osoby, które rozpoczęły kwestionowanie własnych przekonań i wartości na poziomie drugim, zaczną formować swoje własne przekonania i wartości na poziomie trzecim. Zauważą rozbieżność pomiędzy „tym, czym są rzeczy” i ” takimi, jakimi powinny być” – to poziom, która prawdopodobnie wywoła „negatywne” emocje , takie jak wstyd czy poczucie winy, gdy osoba patrzy na swoje dotychczasowe błędy, kwestionuje siebie i swoje postawy moralne.
   • następuje zróżnicowanie struktur i funkcji psychicznych oraz ich hierarchizacja i dążenie do uporządkowania wewnętrznego
   • pojawiają się kolejne formy wzmożonej pobudliwości psychicznej, jak wyobrażeniowa, intelektualna i uczuciowa oraz kolejne dynamizmy: hierarchizacja, niezadowolenie z siebie, poczucie niższości oraz poczucie wstydu i winy, zaniepokojenie sobą i zdziwienie sobą.
   • obok czynnika drugiego społecznego zaczyna dominować czynnik trzeci objawiający się pojawieniem się samorealizacji
   • człowiek coraz jaśniej zdaje sobie sprawę, jaki jest naprawdę (ja realne), a jaki powinien być (ja idealne) i zaczyna budować ideał swojej osobowości
   • przeważają konflikty wewnętrzne nad zewnętrznymi, może wystąpić nieprzystosowanie pozytywne, poświęcenie
   • występują głębokie związki uczuciowe, refleksyjność, niepokój egzystencjalny itp.
4. Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana
   Pytania i odkrycia poziomu trzeciego ustępują miejsca zachowaniom ukierunkowanym na cel i wartość. Jednostka zdaje sobie sprawę z tego, kim jest i kim chce być i jak musi działać, aby „być sobą”. Osoby na poziomie czwartym naprawdę troszczą się o innych i działają zgodnie z tą empatią.
   • na tym poziomie występuje świadome kształtowanie własnej osobowości, wewnętrznie sterowana i determinowana organizacja rozwoju, dążenie do syntezy, harmonii i integracji wewnętrznej
   • utrwalają się formy wzmożonej pobudliwości psychicznej i dynamizmy poziomu 3, a także pojawiają się nowe dynamizmy, jak stosunek podmiot – przedmiot w sobie, samoświadomość, samokontrola, samowychowanie, auto-psychoterapia, autentyzm, autonomia, odpowiedzialność
   • przekształcenia wewnątrz-psychiczne dokonują się w sposób świadomy
   • widoczne dążenie do równowagi i integracji wewnętrznej poprzez przekształcenie powinności w rzeczywistość oraz poprzez realizowanie własnego ideału osobowości i urzeczywistnianie ideałów społecznych
5. Wtórna integracja
   Najwyższy poziom rozwoju teorii Dąbrowskiego wyznacza wyrównanie wartości osobistych i zachowań,  jednostka dostosowuje swoje działania do wyższych celów, takich jak poprawa ogólnego stanu społeczeństwa. Jednostka ukształtowała swoją „idealną osobowość”, doświadcza wewnętrznego spokoju. Cała motywacja jednostki tkwi w wyższych formach empatii, autonomii i autentyczności.
   • harmonijna jedność osobowości, równowaga i synteza wewnętrzna, dokonująca się poprzez urzeczywistnienie się ideału osobowości, kiedy człowiek rzeczywiście staje się taki, jaki powinien i chciałby być
   • brak konfliktów wewnętrznych
   • jeśli w procesach dezintentegracyjnych następowały w osobowości zmiany jakościowe, to na poziomie integracji wtórnej występują już tylko zmiany ilościowe
   • poziom ten osiągany jest niezwykle rzadko, przy czym często obserwuje się okresowe powroty do poziomu czwartego

Ponownie można zauważyć wpływ innej psychologicznej teorii na opis tych poziomów: Hierarchia potrzeb Abrahama Maslowa.Nieprzypadkowo, Dąbrowski był przyjacielem Maslowa i zwolennikiem jego pracy. Nie zgadzali się co do niektórych kluczowych punktów rozwoju, jednak można zobaczyć hierarchiczny rozwój osobowości w obu teoriach.

Słowo podsumowania

W tym artykule dokonałem krótkiego przeglądu teorii pozytywnej dezintegracji Dąbrowskiego, teorii rozwoju osobowości,bazującej na obserwacjach osoby, która dorastała w paskudnym interesie wojny. Chociaż takie tragiczne i głęboko zmieniające życie doświadczenia są znakomitymi wyzwalaczami rozwoju osobistego, mogą również pozostawić ludzi w na jednym z poziomów – w pewien sposób uwięzić. Teoria ta stara się wyjaśnić, dlaczego niektórzy przechodzą przez trudne doświadczenia i stają się jako lepszymi, mądrzejszymi, bardziej autentycznymi wersjami siebie, podczas gdy inni rozpadają się na kawałki i walczą, by „pozbierać się do kupy”. Mam nadzieję, że ten artykuł dał ci ogólne zrozumienie teorii pozytywnej dezintegracji. Teoria jest zarówno intrygująca jaki i logiczna – mam nadzieję, że przedstawiłem ją w sposób zgodny z jej naturą.

Dziękuję za przeczytanie i nie wahaj się zostawić komentarza lub postawić pytań! Co o tym myślisz? Czy pomaga wyjaśnić niektóre z twoich własnych spostrzeżeń na temat rozwoju osobowości?

Komentując, udostępniając, “lajkując” doceniasz moją pracę i pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób – DZIĘKUJĘ <3