Niska samoocena a terapia poznawczo – behawioralna

Problemy z niską samooceną są jednym z najczęstszych powodów, dla których ludzie w każdym wieku decydują się na terapię psychologiczną. Niewspierający styl postrzeganie siebie wywołuje znaczny dyskomfort emocjonalny, dodatkowo przekłada się na dynamikę behawioralną, która przysparza wielu problemów w życiu zarówno osobistym, jak i zawodowym. Czy psychoterapia poznawczo – behawioralna jest skuteczna w przypadku niskiej samooceny? W jakim stopniu terapeuci poznawczo – behawioralni mogą pomóc wzmocnić poczucie własnej wartości i jakich strategii używają, aby to osiągnąć? Przeczytasz o tym w poniższych wierszach.

Czym jest samoocena?

Jeśli obraz siebie jest zbiorem idei i przekonań, które odnoszą się do tego, jaki jest człowiek, samoocena jest elementem oceniającym i emocjonalnym, który jest stosowany do opisu „ja”. Z tego powodu pod pojęciem niskiej samooceny rozumiemy wzorzec wartościowania „ja”, który powoduje problemy w postaci obniżenie jakości życia, doświadczania nieprzyjemnych odczuć emocjonalnych, uciążliwych objawów somatycznych i/lub pogorszenia relacji z ludzi wokół. Innymi słowy niskie poczucia własnej wartości, nie pasuje do satysfakcjonującego stylu życia ponieważ nie można go zintegrować z satysfakcjonującymi i harmonijnymi relacjami społecznymi oraz brakiem wewnętrznego dyskomfortu.

Teoretycznie rozbieżność między samooceną a zdolnością przystosowania się do otoczenia w sposób adekwatny i satysfakcjonujący może być spowodowana zarówno nadmiernie zawyżoną samooceną, jak i niską samooceną. W praktyce jednak problemy z niską samooceną znacznie częściej występują u osób poszukujących profesjonalnej pomocy w psychoterapii.

Chociaż problemy z niską samooceną mogą wystąpić jako główny zgłaszany do pracy w terapii problem, to często  idzie w parze z innymi problemami psychologicznymi. Niskiej samoocenie często towarzyszą depresja, zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja czy bulimia, zaburzenia nerwicowe w tym obsesyjno – kompulsywne lub uzależnienia.

Poznawczo – behawioralny model niskiej samooceny (Fennell, 1997)

Jak zdążyłeś już się dowiedzieć, niska samoocena charakteryzuje się niewspierającym postrzeganiem siebie i współwystępuje z wieloma innymi problemami zdrowia psychicznego. Chociaż nie jest formalnie reprezentowana w podręcznikach diagnostycznych, stanowi trudność psychologiczną, którą można wyleczyć w procesie psychoterapii. Poznawczo – behawioralny model niskiej samooceny Melanie Fennell (1997) jest adaptacją generycznego modelu zaburzeń emocjonalnych Aarona T. Becka (1976).

Model podzielony jest na dwie części: górna połowa modelu obrazuje, w jaki sposób wczesne doświadczenia jednostki kształtują niską samoocenę, tzw. schemat negatywnej samooceny. Dolna połowa modelu rozważa, w jaki sposób działają mechanizmy utrzymywania, które mogą utrwalać schemat niskiej samooceny.

Model sugeruje, że doświadczenia życiowe kształtują przekonania jednostki na temat siebie, innych i świata. Ten „schemat” wpływa na sposób, w jaki dana osoba postrzega (filtruje) i rozumie swoje doświadczenia życiowe. Fennell charakteryzuje schematy o niskiej samoocenie jako negatywne przekonania lub obrazy „ja jako całości, a nie zróżnicowaną elastyczną ocenę różnych cech lub aspektów siebie”. Schemat może być jawnie artykułowany, na przykład „jestem nie do zaakceptowania”, „nie jestem wystarczająco dobry” lub „jestem bezwartościowy”, albo może przejawiać się w sposób bardziej uogólniony „odczuwane poczucie nieadekwatności / inności”. Fennel opisuje takie negatywne schematy jaźni jako trwałe, trwające w czasie, specyficzne sytuacyjnie, w dużej mierze nawykowe i automatyczne.

Psychoterapia w leczeniu niskiej samooceny

W leczeniu problemów z niską samooceną w psychoterapii bardzo dobre efekty dają procesy oparte na terapii poznawczo – behawioralnej, dostosowane do cech i form dyskomfortu.

Terapia poznawczo – behawioralnej jest interwencja w dwóch obszarach psychologii człowieka: procesach umysłowych, czyli części poznawczej, oraz procesach behawioralnych, czyli zachowaniu i strategiach radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Jak to wygląda w praktyce? Na przykład, jeśli dana osoba przychodzi do gabinetu terapeuty z chęcią wyleczenia swojej niskiej samooceny, psychoterapeuta wspólnie z pacjentem wypracują model strategii, które pacjenta wdroży w pracy własnej, aby nie karmić negatywnego postrzegania siebie (tzw. eksperyment behawioralny). Dzięki doświadczeniu opartemu na innych założeniach, pacjent ma możliwość zakwestionowania niewspierające przekonania, które prowadzą go „schematycznego założenia”, że ​​jest mało wart jako istota ludzka.

Innymi słowy, z jednej strony oddziałujemy na dynamiczny komponent strategii pacjenta, który zazwyczaj stosuje, aby poradzić sobie z wyzwaniami życiowymi i w relacjach z innymi ludzi, oraz na stosunkowo statyczny komponent niewspierających przekonań związanych z obrazem siebie, kryjących się w myślach: „ jestem niewiele warty”, „nie jestem lubiany przez innych” lub „nikt się o mnie nie troszczy”.

Czy psychoterapia jest skuteczna w leczeniu niskiej samooceny?

Badania naukowe przeprowadzone na ten temat wskazują, że tak, ponieważ osoby, które przeszły proces terapii, lepiej sobie radzą w sytuacjach społecznych, rzadziej przejawiają objawy depresyjne i lękowe.

Opisane efekty psychoterapii pojawiają się, ponieważ dzięki współpracy w procesie terapii skierowanej zarówno na obszar zachowań, jak na obszar wzorców myślowych i postrzegania rzeczywistości, pacjenci mają więcej doświadczeń stymulujących do odkrywania własnych zalet oraz wypracowania strategii i umiejętności, które będą wzmacniały poczucie własnej wartości.

W ten sposób pojawia się możliwość przerwanie błędnych schematów, które powodują problemy z poczuciem własnej wartości, przyczyniają się do izolowania się od innych, nie podejmowania inicjatywy, unikania podejmowania działań stymulujących. 

Jakie techniki terapeutyczne stosuje się w terapii niskiej samooceny?

Oto niektóre ze strategii stosowanych przez psychologów, aby pomóc pacjentom z niską samooceną przyjąć bardziej adaptacyjny i realistyczny obraz tego, kim są i do czego są zdolni.

1. Restrukturyzacja poznawcza

Restrukturyzacja poznawcza ma na celu skłonienie pacjenta do „przetestowania” pewnych przekonań, których trzymał się od dłuższego czasu, mimo że są one nierealistyczne i powodują ból lub problemy w kontaktach z innymi. Wiele osób ma niską samoocenę, między innymi dlatego, że przyjmują za prawdziwe własne zniekształcone poznawczo przekonania określające ich własną tożsamość.

2. Trening umiejętności społecznych

Poczucie własnej wartości powstaje w interakcji z tym, co nas otacza, a więc także w interakcji z innymi ludźmi. Sposób interpretacji (często zniekształcony), jak jesteśmy postrzegani, ma ogromny wpływ na samoocenę. Z tego powodu psychoterapia w przypadku leczenie niskiej samooceny kładzie nacisk na wypracowania bardziej adaptacyjnych umiejętności wykorzystywanych w relacjach, rozwijając również umiejętności podtrzymania / zaangażowania w relacje. Czasami z powodu strategii opartych na wycofaniu / unikaniu budujemy przekonanie, że ktoś nas nie akceptuje. W rzeczywistości pozytywne nastawienie innych ludzi do nas może pozostać niezauważone (zniekształcone), jeśli nie odważymy się pogłębiać tych relacji.

3. Aktywacja behawioralna

To narzędzie terapeutyczne jest szeroko stosowane u osób, które oprócz niskiej samooceny mają objawy depresyjne. Polega na tworzeniu kontekstów, w których pacjent jest zachęcany do angażowania się w stymulujące czynności, mogące uwydatnić jego pozytywne cechy: rozpoczęcie programu treningowego, twórczość artystyczna itp.

Pytania do refleksji

Zastanów się nad doświadczeniami z wczesnych lat życia, przywołując wszelkie niekorzystne lub trudne doświadczenia. Odpowiedz sobie na pytania:

• Jak wyglądało u ciebie dorastanie? (przypomnij sobie o życiu rodzinnym, szkolnym, przyjaźni, związkach itp.).
• Czy w okresie dorastania przechodziłeś przez trudne chwile? Jaki to miało na ciebie wpływ?
• Jakie tworzyłeś relacje, gdy dorastałeś? Jak traktowali Cię mama i tata (i/lub rodzeństwo)?
• Jak twoi rodzice troszczyli się o ciebie? Czy były jakieś negatywne doświadczenia?
• Jak twoje przeszłe doświadczenia ukształtowały to, co o sobie myślisz?
• Jakich słów używasz do opisania siebie?
• W głębi duszy, co myślisz o sobie?
• Gdyby to była prawda, co by to o tobie mówiło?
• Jak się czujesz, kiedy tak do siebie mówisz?
• Gdybyś mógł dokonać zmiany w którejkolwiek części własnego schematu postępowania, od czego byłoby dobrze zacząć?

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.