Osobowość anankastyczna (Obsesyjno – kompulsyjne zaburzenie osobowości)

Perfekcjonizm i nadmierna koncentracja na utrzymywaniu porządku oraz sprawowaniu kontroli charakteryzują osobowość anankastyczną (obsesyjno – kompulsyjne zaburzenie osobowości). Typowe dla nich zaabsorbowanie psychiczną oraz interpersonalną kontrolą przejawia się częściowo w postaci sztywnego trzymania się zasad i harmonogramów oraz pilnowania porządku.

Osoby te postępują ostrożnie, żeby nie popełnić błędu; ponieważ jednak są pochłonięte trywialnymi detalami, marnotrawią czas, a przy tym mają trudności z dostrzeżeniem całościowego obrazu tego, czym się zajmują.

Ich perfekcjonizm często miewa charakter dysfunkcyjny, zdarza się bowiem, że uniemożliwia dokończenie jakiegoś przedsięwzięcia. Osoby te mogą być do tego stopnia oddane swojej pracy, że zaniedbują czas na przyjemności i z trudem relaksują się bądź robią coś po prostu dla rozrywki.

Na poziomie interpersonalnym mają trudności z delegowaniem zadań, są dość sztywne, uparte i chłodne; tak też są postrzegane przez otoczenie. Badania wskazują, że sztywność, upór i perfekcjonizm, jak również niechęć do delegowania obowiązków to najistotniejsze i stałe cechy omawianego zaburzenia (Anseli, Pinto, Edelen i Grilo, 2008; McGlashan i in., 2005; Samuel i Widiger, 2011). Co istotne, w obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniu osobowości nie występują prawdziwe obsesje czy kom-pulsje, które wywoływałyby skrajny lęk lub cierpienie psychiczne, tak jak w przypadku zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. Styl bycia osób z osobowością anakastyczną charakteryzuje się nadmierną skrupulatnością, wysoką neurotycznością, brakiem elastyczności i perfekcjonizmem.

Anankastyczne zaburzenie osobowości kryteria diagnostyczne

Kryteria diagnostyczne DSM 5, 4 lub więcej z następujących zachowań:

zaabsorbowanie szczegółami, regułami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do stopnia, w którym tracony jest podstawowy sens działalności,
okazywanie perfekcjonizmu kolidującego z finalizowaniem zadań (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione nasze wygórowane i ścisłe standardy),
nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni, które nie jest spowodowane oczywistą koniecznością ekonomiczną,
zbytnia sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w kwestiach moralnych, etycznych oraz dotyczących wartości, niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości,
niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeżeli nie mają wartości sentymentalnej,
niechęć do delegowania zadań lub pracy na innych, jeśli nie poddadzą się w pełni narzuconym przez nas sposobom ich wykonania,
skąpy styl wydawania pieniędzy na siebie i na innych; pieniądze są postrzegane jako dobro, które ma być gromadzone z myślą o przyszłych katastrofach,
okazywanie sztywności i uporu.

Do potencjalnych sygnałów świadczących o obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniu osobowości należą następujące informacje o dawnej i obecnej sytuacji życiowej:

Pacjent dorastał w rodzinie usztywnionej i skłonnej do kontroli.
Pacjent nie ma bliskich relacji interpersonalnych, w których mógłby się otworzyć.
Pacjent wykonuje konkretny zawód, w którym dużą rolę odgrywają detale; na przykład jest księgowym, prawnikiem albo inżynierem.
Pacjent rzadko robić coś, co można by uznać za przyjemne; w wolnym czasie zwykle wykonuje rzeczy, które są obliczone na osiągnięcie jakiegoś celu, a nie jedynie sprawiają przyjemność.

Pewne cechy osobowości anankastycznej zazębiają się z niektórymi cechami narcystycznego, antyspołecznego i schizoidalnego zaburzenia osobowości. Na przykład jednostki z osobowością narcystyczną i antyspołeczną mogą mieć wspólną – typową dla obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości – cechę, czyli brak hojności względem innych, jednak podczas gdy te pierwsze mają skłonność do dogadzania sobie, osoby z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości nie wydają pieniędzy również na siebie. Ponadto zarówno dla osobowości schizoidalnej jak i obsesyjno-kompulsyjnej typowe są pewna formalność i wycofanie społeczne, lecz tylko pacjent z tą pierwszą diagnozą nie potrafi tworzyć bliskich związków.

Osobowość anankastyczną stwarza trudności w budowaniu relacji ze względu na to, że osoba za dużo czasu poświęca pracy oraz ma problemy wyrażaniem emocji.

Teoretycy, którzy analizują osobowość anankastyczną za pomocą pięcioczynnikowego modelu wielowymiarowego, zauważają, że osoby dotknięte tym zaburzeniem cechuje za wysoki poziom sumienności (Samuel i Widiger, 2011). To prowadzi do skrajnego poświęcania się pracy, perfekcjonizmu i zachowań nadmiernie kontrolujących (McCann, 1999). Osoby te wykazują też wysoki poziom asertywności (aspekt ekstrawersji) oraz niski uległości (aspekt ugodowości).

Inne ważne biologiczne podejście wielowymiarowe (Clonigner, 1987) zakłada istnienie trzech głównych wymiarów osobowości: poszukiwania nowości, uzależnienia od nagrody i unikania szkody. Jednostki z osobowością anankastyczną wykazują niski poziom poszukiwania nowości (unikają zmian) oraz uzależnienia od nagrody (pracują zbyt intensywnie kosztem własnych przyjemności), ale wysoki poziom unikania szkody (silnie reagują na odpychające bodźce i starają się ich unikać). Badania pokazały też, że cechy związane z anankastycznym zaburzeniem osobowości są w umiar-kowanym stopniu uwarunkowane genetycznie (Calvo i in., 2009; Reichborn-Kjennerud i in., 2006).

Osobowość anankastyczna terapia

Usztywnienie, perfekcjonizm oraz silna potrzeba panowania nad sobą, własnymi emocjami i otoczeniem powoduje, że pacjenci z tym zaburzeniem są szczególnie narażeni na depresje oraz uczucie przytłoczenia i beznadziejności. Takie emocje pojawiają się wtedy, kiedy pacjent ma wrażenie, że stracił kontrolę nad własnym życiem, a dotychczasowe mechanizmy radzenia sobie z nim nie zdają egzaminu.

Niektórzy pacjenci z osobowością anankasytyczną zgłaszają się na terapię z zaburzeniami seksualnymi. Dyskomfort wywołany emocjami, brak spontaniczności, nadmierna kontrola i usztywnienie nie pomagają w swobodnym wyrażaniu własnej seksualności. Powszechne dysfunkcje seksualne u osób z tym zaburzeniem to zahamowanie potrzeb seksualnych, nieumiejętność przeżywania orgazmu, przedwczesny wytrysk i dyspereunia (nawracający lub uporczywy ból narządów płciowych pojawiający się podczas stosunku płciowego).

Pacjenci z osobowością anankastyczną zgłaszają się na terapię z najróżniejszych powodów, rzadko natomiast proszą o pomoc w rozwiązaniu problemu zaburzenia osobowości. Czasami zdają sobie sprawę, że niektóre aspekty ich osobowości, na przykład perfekcjonizm, przyczyniają się do ich problemów psychologicznych, zwykle jednak nie przychodzą po to, aby zmienić w sobie skłonność do mało elastycznego myślenia czy nadmiernego kontrolowania emocji i zachowań. Ogólnym celem psychoterapii tego zaburzenia jest modyfikacja lub ponowna interpretacja problematycznych założeń leżących u podłoża zachowań i emocji pacjenta, które mają ulec zmianie. Miarą sukcesu w terapii jest obniżenie napięcia, złagodzenie bólu i ustępowanie przykrych emocji. Pacjent ma bardziej elastyczny stosunek do zasad, skuteczniej działa, sprawniej gospodaruje czasem i lepiej radzi sobie w związkach z ludźmi.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.