Czym jest osobowość?

Temat osobowości to zagadnienie rozległe, będące obiektem rozważań psychologów i filozofów. Chociaż często mówimy, że ktoś „nie ma osobowości”, gdy chcemy określić go jako osobę bez inicjatywy czy zależną od innych, nie jest to zgodne z prawdą w kontekście psychologicznym. Czym więc jest osobowość i co właściwie ją tworzy?

Pojęcie osobowości w psychologii

Osobowość jest jednym z kluczowych pojęć dla psychologii. Systemy teoretyczne stworzone przez psychiatrów i psychologów od czasów Zygmunta Freuda mające za zadanie wyjaśniać funkcjonowanie ludzkiego umysłu i zachowania można określić teoriami osobowości. Dostarczają one sposobów do opisywania cech człowieka oraz zapewniają ramy dla rozumienia takich zagadnień jak: różnice indywidualne, rozwój osobowości od narodzin po dorosłość, a także jakie są przyczyny, natura i możliwości leczenia zaburzeń psychicznych. Pojęcie to oznacza więc stosunkowo trwałe, charakterystyczne wzory w myśleniu, zachowaniu i emocjach jednostki. W rezultacie decyduje o jej wyjątkowości. Uznajemy więc, że dany człowiek zachowuje się w określony sposób, ponieważ właśnie taka jest jego osobowość.

Mimo że wszyscy jesteśmy ludźmi, to każdy z nas jest na swój sposób odmienny. Mamy różne doświadczenia życiowe, co sprawia, że wszyscy jesteśmy niepowtarzalni.

Na to, kim jesteśmy, wpływa wiele czynników psychologicznych i biologicznych: sposób wychowania, spotykające nas wydarzenia, genetyka, nasze myśli, wspomnienia, pragnienia, czy potrzeby. Chociaż w psychologii wyodrębniono konkretne „typy osobowości”, to każdy człowiek jest wyjątkowy – i tak samo wyjątkowa jest jego osobowość.

Definicja osobowości

Za najdokładniejszą uznaje się definicję osobowości Bermúdeza (1996), określającego ją jako

względnie stabilną organizację cech strukturalnych, funkcjonalnych, wrodzonych i nabytych […], które składają się na osobliwy i definiujący zespół zachowań […] ujawniających się w zetknięciu z różnymi sytuacjami.

Osobowość jest więc połączeniem pewnych postaw i cech. Zawiera też inne elementy, takie jak motywacje czy stany afektywne. Jej poznanie pozwala nam określić swoje cechy charakteru oraz odkryć posiadane talenty i zdolności. Samopoznanie sprawia też, że wiemy jak wpływać na własny stan emocjonalny np. w sytuacjach stresowych.

W rezultacie, mówienie, że „ktoś ma osobowość”, czyli że np. jest zdecydowany, lub „nie ma osobowości” – a więc jest bierny i bez inicjatywy, nie jest spójne z podaną wyżej definicją. Chociaż takie stwierdzenia znajdują zastosowanie w codziennym języku, to nie pokrywają się z psychologiczną koncepcją osobowości. Jak widać, jest ona czymś znacznie więcej. Obejmuje sposób myślenia, komunikowania się, czy ekscytacji konkretnej jednostki. Patrząc z tej perspektywy,

osobowość jest czymś, co posiada każdy z nas bez względu na charakter.

Co określa osobowość?

Osobowość służy budowaniu własnej tożsamości. Pozwala też dostosować się do danego środowiska. To ona charakteryzuje ludzi. Dlatego obejmuje zarówno cechy postrzegane przez społeczeństwo jako pozytywne, jak i negatywne. Wśród nich można wymienić: temperament, optymizm / pesymizm, odporność psychiczną, uczciwość, inteligencję, przestrzeganie norm społecznych, czy empatię. Niektóre zbiory cech tworzą konkretne typy osobowości. Na ich podstawie w psychologii rozróżniamy np. osobowości z tendencjami depresyjnymi czy osobowości zależne.

Ostatnio coraz częściej można spotkać w literaturze, artykułach dotyczących psychologii pracy, typologię osobowości A, B, C i D. Typologii tej nie sposób przypisać jednemu autorowi. Stanowi ona wynik prac podjętych przez psychologów w celu zbadania zależności pomiędzy posiadaną osobowością a poziomem zdrowia czy sposobami radzenia sobie ze stresem szczególnie jeśli chodzi o pracę zawodową. Zaobserwowano bowiem, iż wiele chorób takich jak nadciśnienie czy nowotwory może mieć związek z cechami i wynikającymi z nich wzorami zachowań.

Teorie osobowości

Dyscypliną badającą wpływ indywidualnych różnic w osobowości na zachowanie jest psychologia osobowości. Wyróżnia ona trzy rodzaje modeli teoretycznych w oparciu o:
1. Internalizm – zgodnie z którym jakieś zachowanie jest określane przez cechy (zmienne) osobiste, czyli uwarunkowania wewnętrzne i to one mają zasadniczy wpływ na konkretne zachowanie jednostki.
2. Sytuacjonizm – głosi, że każda obserwowalna stałość zachowania jest zależna bardziej od cech danej sytuacji (czynników zewnętrznych) niż cech osobowości lub czynników wewnętrznych. W tym przypadku podobieństwo zachowań jest przypisywane podobieństwom sytuacji.
3. Interakcjonizm – łączy w sobie dwa poprzednie podejścia. Zgodnie z tymi teoriami, osobowość nie jest odrębnym konstruktem psychicznym, a terminem obejmującym zarówno cechy i predyspozycje jednostki, jak i wpływ środowiska na jej skłonności, cechy oraz zachowania.

Cechy skrajne i dysfunkcyjne, czyli zaburzenia osobowości

Jeżeli cechy danej osoby są dysfunkcyjne, skrajne lub nie przystosowawcze, uznaje się, że cierpi na zaburzenia osobowości. Objawiają się one m.in. jako wycofanie, nadmierna chęć kierowania innymi, czy negatywne nastawienie do świata. Są określane jako trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania.

Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją chorób ICD 10 wyróżnia się dziesięć typów zaburzeń osobowości, m.in. lękliwą, zależną i paranoiczną. Więcej na ten zaburzeń osobowości przeczytasz w artykule Zaburzenia osobowości

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.