You are currently viewing Terapia schematów – nieadaptacyjne tryby radzenia sobie
dda przebaczenie

Terapia schematów – nieadaptacyjne tryby radzenia sobie

Terapia schematów – nieadaptacyjne tryby radzenia sobie

Nieadaptacyjne tryby radzenia sobie są to interpersonalne reakcje radzenia sobie oparte na wczesnodziecięcych doświadczeniach w środowisku, w którym dziecku brakowało należytej uwagi i opieki. Doświadczenia dziecka często obejmowały takie emocje społeczne, jak wstyd, poczucie winy czy poczucie wyższości. Są one powiązane z reakcjami behawioralnymi na spektrum obejmującym uległość, wycofanie i dominację. Tryby te odzwierciedlają zarówno emocje podstawowe (tryby dziecięce), jak i oceny (tryby wewnętrznego krytyka). Dodatkowo nakładają się na to biologicznie uwarunkowane oddziaływania temperamentu i charakteru osoby. Niektórzy ludzie nadmiernie regulują ekspresję emocjonalną bądź w ogóle ją blokują, z kolei inni regulują ją niedostatecznie i są nadmiernie ekspresyjni, łatwo dając upust przykrym emocjom. Oczywiście nie pozostaje to bez wpływu na możliwości radzenia sobie.

Poddanie się
Uległy Poddany. Z obawy przed konfliktem lub odrzuceniem osoba w tym trybie zachowuje się w sposób podporządkowany, uległy, szuka uspokojenia u innych ludzi lub umniejsza swoją wartość. Aby zasłużyć na akceptację, antycypuje cudze oczekiwania lub poddaje się domniemanym oczekiwaniom innych, zwłaszcza ludzi postrzeganych jako silni i wpływowi.

Unikanie
Odłączony Obrońca. Osoba unika bólu związanego z uruchomieniem schematów poprzez emocjonalne odłączenie. Wyłącza wszelkie emocje, zrywa więzi z ludźmi i odrzuca ich pomoc, funkcjonuje automatycznie, niemal jak robot. „Niczego” nie odczuwa, sprawia wrażenie emocjonalnie chłodnej i unika bliskości. Oznakami aktywności tego trybu są depersonalizacja, pustka, znudzenie i dolegliwości psychosomatyczne. Następuje także odcięcie od wewnętrznych potrzeb, emocji i myśli, czemu zwykle towarzyszy uczucie pustki.

Odłączony Samoukoiciel. Osoba wycisza przykre emocje, angażując się w takie zajęcia lub przyjmując takie substancje, które ją uspokoją bądź pobudzą albo odwrócą jej uwagę. Tego rodzaju zachowania na ogół są przyjemne lub ekscytujące, tyle że nabierają charakteru kompulsywnego (np. sprzątanie) albo charakteru uzależnienia. Należą do nich: pracoholizm, nadmierne ćwiczenia fizyczne, uprawianie hazardu, uprawianie niebezpiecznych dyscyplin sportowych, przypadkowy seks, uzależnienie od internetu, kompulsje, zażywanie substancji odurzających, a także samookaleczanie. Samookaleczanie w tym trybie przynosi efekt za pośrednictwem dwóch mechanizmów. Pierwszy polega na przekierowaniu uwagi z przykrych treści psychicznych na ciało i doznania fizyczne, drugi zaś na pobudzeniu – wskutek reakcji na ból – wydzielania endorfin i enkefalin w mózgu, co może prowadzić do poczucia ulgi i odłączenia od ciała. Niektóre osoby kompulsywnie angażują się w samotne zajęcia raczej kojące niż stymulujące, takie jak granie w gry komputerowe, przejadanie się, oglądanie telewizji czy przesadne fantazjowanie.

Dominacja / nadmierna kompensacja
Samouwielbiacz. Osoba czuje się lepsza od innych, wyjątkowa, potężna. Aby uzyskać to, czego chce, zachowuje się w sposób roszczeniowy, rywalizacyjny, wykorzystuje innych lub szuka potwierdzenia swego statusu.

W jej pojęciu świat jest tak urządzony, że albo jest się panem, albo poddanym.

Najbardziej wyraziste jest tu dążenie do dominacji lub kontroli, dlatego wszelkie rodzaje trybów nadmiernej kontroli wiążą się z trybami nadmiernej kompensacji. Samouwielbiacz przejmuje się raczej pozorami niż uczuciami, jest niemal całkowicie pochłonięty sobą i ma niewiele empatii dla potrzeb czy uczuć innych ludzi. Okazuje swoją wyższość i oczekuje specjalnego traktowania, a także uważa, że nie musi przestrzegać reguł, które obwiązują innych ludzi.

Tryb Zastraszania i Ataku. Osoba stosuje groźby, zastraszanie, agresję i przymus, by uzyskać to, czego chce, albo się zemścić. W kontrolowany, strategiczny sposób bezpośrednio krzywdzi innych emocjonalnie, fizycznie, seksualnie, słownie albo poprzez działania antyspołeczne lub przestępcze. Pragnie utrzymać dominującą pozycję, ale wykorzystuje w tym celu groźby. Motywacją do tego rodzaju działania bywa kompensacja przemocy lub upokorzenia albo próba zapobieżenia im. Może tu występować element sadyzmu.

Opisane tryby radzenia sobie stanowiły w dzieciństwie „najlepsze” rozwiązanie. Nieświadomie „definiują” one nasze relacje interpersonalne na podstawie wrodzonych, biologicznych wzorców interakcyjnych poddania się, znieruchomienia, walki lub ucieczki. Tryby radzenia sobie odzwierciedlają biologiczne opcje opisane przez Waltera B. Cannona. Możemy zatem wyróżnić dwie formy radzenia sobie przez unikanie — bardziej bierną oraz bardziej czynną. Ostatecznie daje nam to cztery główne style radzenia sobie, które są reprezentowane przez nieadaptacyjne tryby radzenia sobie na wymiarowym spektrum pomiędzy Uległym Poddanym (poddanie się), Odłączonym Obrońcą (znieruchomienie / bierne unikanie), Odłączonym Samoukoiciel  (ucieczka / czynne unikanie) a trybami nadmiernej kompensacji (walka).

Uwaga na temat znieruchomienia

Uległe zachowanie wiążemy z poddaniem się, nie ze znieruchomieniem. Zastygły w bezruchu zając (albo osoba w dysocjacji) stara się uniknąć krzywdy poprzez wycofanie się. Swoją postawą komunikuje lisowi: „Nie jestem dla ciebie interesujący, więc nie zwracaj na mnie uwagi” (odłączenie). Znieruchomienie stanowi zatem przykład radzenia sobie poprzez strategię biernej ucieczki, a nie poddania się. Pies, który odsłania gardło, komunikuje: „Akceptuję twoją wyższość i mój niższy status, w zamian chcę pozostać w grupie” (uległość) Uległość jest więc strategią prospołeczną, która utrzymuje grupę w całości. Triada znieruchomienie, walka, ucieczka nie pokrywa pełnego spektrum opcji radzenia sobie.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.

Konsultacje z psychologiem online

Bez wychodzenia z domu

Psycholog Wojciech Klęk

Witaj! Na imię mam Wojtek, jestem psychologiem oraz psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym (w trakcie szkolenia). 0d 2014 roku przewodzę społeczności Świadomie Przez Życie i pomagam ludziom wprowadzać zmiany w życiu poprzez szkolenia oraz sesje indywidualne. W pomocy psychologicznej wspieram klientów w poszerzaniu samoświadomości, przepracowaniu trudnych emocji oraz wypracowaniu nowych, skutecznych metod radzenia sobie z problemami. “Sama wiedza nie wystarczy, trzeba jeszcze umieć ją stosować” Kładę nacisk na praktykę, zależy mi by klienci po sesjach wdrażali wyniesioną wiedzę w swoim życiu. Doświadczali i kreowali go swoimi działaniami / brakiem działań, decyzjami / brakiem decyzji. W pracy coacha towarzyszę klientowi w procesie odkrywania jego mocnych stron, ustalaniu celów zgodnych z jego wartościami życiowymi oraz wdrożeniu skutecznych metod działania. Dzielę się swoją wiedzą oraz dostarczam narzędzia, które ułatwiają wprowadzenie pożądanej zmiany. Fascynuję się kulturą Japonii. Praktykuję ZEN – sztukę uważności oraz Kaizen – wprowadzanie zmian małymi krokami. Mieszkam w Bielsku-Białej.