Terapia schematów – praca z wewnętrznym dzieckiem

Każdy czasami czuje się lub zachowuje jak dziecko. Jednak większość z nas potrafi zapanować nad dziecinnym zachowaniem w sytuacjach, w których byłyby one niestosowne. Tryb dziecięcy to sposób postrzegania świata i ludzi, który przypomina dziecięcą percepcję. Kiedy dziecko przeżywa silne emocje, trudno mu dostrzec lub przyjąć punkt widzenia drugiego człowieka. Podobnie jest z dorosłym, gdy aktywny jest tryb dziecięcy. Kiedy uruchamia się taki tryb, twoje reakcje wobec innych przypominają reakcje dziecka. Tak jak dziecko masz trudności z zapanowaniem nad impulsami, więc na przykład wybuchasz płaczem podczas rozmowy z szefem albo wychodzisz w trakcie kłótni z partnerem, trzaskając drzwiami.

Jeśli odczuwasz silne emocje, których w pełni nie uzasadnia bieżąca sytuacja, oznacza to, że uruchomiły się tryby dziecięce. Uczucia smutku, złości, wstydu czy osamotnienia są wtedy przesadnie nasilone i bardzo trudno jest ci się uspokoić.

Tryby dziecięce na ogół uruchamiają się wtedy, gdy czujesz się odrzucony, opuszczony lub naciskany. W takich sytuacjach zaspokojenie podstawowych ludzkich potrzeb, jak potrzeba bliskości, bezpieczeństwa oraz autonomii, zdaje się zagrożona, choć obiektywnie nie musi tak być. Wyobraź sobie, że bliska ci osoba odwołała wyjście do kina, na które tak się cieszyłeś. Jeśli w reakcji na to zdarzenie uruchomi się twój tryb dziecięcy możesz poczuć się bardzo rozczarowany, niekochany, porzucony lub wściekły. Patrząc z punktu widzenia dorosłego, rozumiesz, dlaczego ta osoba musiała odwołać spotkanie, poza tym wiesz, że jej na tobie zależy. Niemniej jednak przytłaczają cię silne uczucia, zaczynasz płakać albo zostawiasz wszystko i chowasz się pod kołdrą.

Podstawowe potrzeby emocjonalne

Podstawowe potrzeby emocjonalne są ważne dla wszystkich ludzi, choć odczuwamy je z różną intensywnością. W terapii schematów wyróżniamy pięć kategorii takich potrzeb.

1. Bezpieczne przywiązanie. Potrzebujesz bliskich więzi z ludźmi. Na tę potrzebę składają się: bezpieczeństwo, stabilność, uwaga, miłość i akceptacja ze strony innych osób.
2. Autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości. Potrzebujesz wiedzieć, co czyni cię tym kim jesteś i w czym jesteś dobry.
3. Wolność wyrażania ważnych potrzeb i emocji.
4. Spontaniczność, zabawa i radość.
5. Realistyczne granice. Szczególnie ważne jest, aby dzieci znały własne granice i akceptowały rozsądne granice wyznaczane przez innych ludzi.

Osoby dotknięte problemami psychicznymi często mają trudności z zaspokojeniem wymienionych potrzeb emocjonalnych. Osoby zmagające się z problemami emocjonalnymi na ogół wyjątkowo intensywnie doświadczają trybów dziecięcych. Niewielkie bodźce mogą wzbudzać u nich silne przykre uczucia, nawet gdy zdarzenia obiektywnie wydają się banalne.

Terapia skierowana na „wewnętrzne dziecko”

W modelu terapii schematów wyróżnia się trzy rodzaje trybów dziecięcych. Tryb pierwszy Wrażliwego Dziecka wiąże się z odczuciami przygnębienia i lęku – ze wstydem, poczuciem osamotnienia, strachem, smutkiem lub poczuciem zagrożenia. Drugi rodzaj to tak zwany tryb Tryb Złoszczącego się, Impulsywnego, Niezdyscyplinowanego, Rozwścieczonego Dziecka. W tym trybie odczuwamy wściekłość, złość, stajemy się porywczy lub się buntujemy. Impulsywne zachowanie polega na działaniu pod wpływem chwili bez myślenia o możliwych negatywnych konsekwencjach własnego zachowania. Na przykład impulsywną reakcją w przypadku mężczyzny, który został skrytykowany przez szefa, przez co czuje złość i ma poczucie krzywdy, było by prowadzenie samochodu w drodze do domu z niebezpieczny sposób. Ostatni z trzech trybów to tryb Szczęśliwego Dziecka. Uważamy go za zdrowy tryb – w trybie Szczęśliwego Dziecka odczuwasz naturalną ciekawość i radość, potrafisz czerpać przyjemność z różnych zajęć i zabaw.

Kiedy uruchamia się schemat, człowiek czuje się jakby wehikuł czasu przeniósł go w przeszłość, do podobnej sytuacji z dzieciństwa. Dorosły staje się na powrót dzieckiem. Dlatego stan ten nazywamy trybem dziecięcym.

Wrażliwe Dziecko zazwyczaj ma poczucie emocjonalnej pustki, czuje się samotne, nieakceptowane przez otoczenie, niewarte miłości, niekochane i odstręczające. Ma to związek z doświadczeniami z dzieciństwa oraz z tym, że najważniejsze potrzeby emocjonalne na ogół pozostawały niezaspokojone.

Złoszczące się Dziecko czuje się wściekłe, sfrustrowane, spragnione miłości lub zniecierpliwione, ponieważ jego podstawowe emocjonalne (bądź fizyczne) potrzeby nie doczekały się zaspokojenia. Daje ono upust tłumionej złości w nieodpowiedni sposób. Warto pamiętać, że tryb Złoszczącego się Dziecka może maskować ukrywający się pod nim tryb Wrażliwego Dziecka. Zwłaszcza w sytuacji silnego pobudzenia wybuch złości zapewnia lepsze samopoczucie niż dopuszczenie do siebie skrywanego smutku. Dlatego  warto drążyć głębiej!

Rozwścieczone Dziecko doświadcza silnego uczucia złości, która prowadzi do krzywdzenia innych osób lub niszczenia przedmiotów. Ekspresja złości wymyka się spod kontroli głównie wtedy, gdy zagrożona jest potrzeba asertywności lub autonomii.

Impulsywne Dziecko działa doraźnie, pod wpływem impulsów lub pragnień, w egoistyczny lub niekontrolowany sposób, nie zważając na konsekwencje swojego działania dla siebie i dla innych. Często ma trudności z odroczeniem gratyfikacji, nie toleruje granic i może zdawać się rozpieszczone.

Niezdyscyplinowane Dziecko nie jest w stanie zmusić się do tego, by dokończyć rutynowe czy nudne zadania, ponieważ szybko ulega frustracji i się poddaje.

Szczęśliwe Dziecko odczuwa wewnętrzny spokój, ponieważ jego podstawowe potrzeby emocjonalne są zaspokajane w zrównoważony sposób. Czuje się kochane, bezpieczne i kompetentne.

Tryby dziecięce to wczesne reakcje związane z przetrwaniem. Reprezentują One podstawowe emocje opisane przez Paula Ekmana (1993) i są ściśle powiązane z doznaniami płynącymi z ciała. 

Każdy z nas przeżywa czasami smutek czy złość. Skąd wiadomo, że uruchomił się tryb dziecięcy, a nie „zwyczajne” uczucie?

Oczywiście każdy dobrze zna uczucia powiązane z trybami dziecięcymi. Istotna różnica między „zwyczajnymi” uczuciami a trybami polega na tym, że tryby dziecięce zostają uruchomione przez bardzo drobne zdarzenia. Do tego intensywność przykrych emocji zdaje się niewspółmierna do sytuacji. Poza tym osobie znajdującej się w trybie dziecięcym bardzo trudno jest zapanować nad uczuciami i wynikającymi z nich reakcjami.

Wszystkie osoby, które przejawiają przykre negatywne wzorce zachowań i którym różne uczucia utrudniają życie, mają przynajmniej tryb Wrażliwego Dziecka. Trybowi temu może, choć nie musi, towarzyszyć tryb Złoszczącego się lub Impulsywnego Dziecka, zaś tryb Szczęśliwego Dziecka zwykle jest niedostatecznie rozwinięty i rzadko dochodzi do głosu. Pracując z terapeutą, masz szansę rozpoznać jakie sytuacje wyzwalają twoje tryby, zrozumieć ich genezę i zmienić je na bardziej adaptacyjne, dające komfort psychiczny.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.