W jaki sposób, style wychowania kształtują osobowość

Psychologowie rozwojowi od dawna interesują się tym, w jaki sposób rodzice wpływają na rozwój osobowości dziecka. Jednak pomimo wielu lat badań, znalezienie faktycznych związków przyczynowo-skutkowych między konkretnymi działaniami rodziców a późniejszym zachowaniem dzieci jest bardzo trudne. Zdarza się, że dzieci wychowane w dramatycznie różnych środowiskach mogą, w wieku dorosłym cechować się niezwykle podobną osobowością. I odwrotnie, dzieci, które są wychowane w tym samym domu, w tym samym środowisku, mogą dorosnąć i mieć bardzo różne osobowości – możesz to zaobserwować, jeśli masz rodzeństwo.

Style wychowania w rodzinie

Pomimo tych wyzwań naukowcy stwierdzili, że istnieją różne style rodzicielskie, które odznaczają się wyraźnym wpływem na dzieci. Niektórzy sugerują, że efekty stylu wychowania w rodzinie przenoszą się na zachowanie dzieci w życiu dorosłym. W latach 60. psycholog Diana Baumrind (psycholog kliniczny i rozwojowy, znana z badań nad stylami rodzicielskimi) przeprowadziła badanie na ponad 100 dzieciach w wieku przedszkolnym. Wykorzystując obserwację w środowisku naturalnym, wywiady z rodzicami i inne metody badawcze, zidentyfikowała pewne ważne wymiary rodzicielstwa. Wymiary te obejmują strategie dyscyplinowania, troskę i opiekę, style komunikacji oraz oczekiwania dotyczące dojrzałości dostosowanej do wieku i kontroli. Na podstawie tych wymiarów Baumrind zasugerowała, że większość rodziców wykazuje jeden z trzech różnych stylów rodzicielskich. Późniejsze badania Maccoby’ego i Martina sugerowały dodanie czwartego stylu rodzicielskiego. Każdy z nich ma inny wpływ na zachowanie dzieci.

Cztery style rodzicielskie

Baumrind podkreślała rolę „rodzicielskiej reakcji na dziecko”, a więc stopnia, w jakim rodzic odpowiada na rzeczywiste potrzeby dziecka (tzw. responsywność). Zwracała też uwagę na „rodzicielskie wymagania wobec dziecka”, czyli oczekiwanie od niego dojrzałych i odpowiedzialnych zachowań. W tym artykule przybliżę wszystkie cztery style wychowywania dzieci, opiszę również, w jaki sposób określone style wychowania prowadzą do rozwoju innych zachowań i cech osobowości u dzieci.

Rodzicielstwo autorytarne (despotyczne)

W tym stylu rodzicielstwa oczekuje się od dzieci przestrzegania ścisłych zasad, ustanowionych przez rodziców. Nieprzestrzeganie takich zasad zwykle skutkuje karą. Autorytarni rodzice nie wyjaśniają sensu wprowadzonych zasad na poziomie przyczyna-skutek – np. ogień może być przyczyną pożaru = 3-letnie dziecko nie ma jeszcze umiejętności obchodzenia się z ogniem = 3-lenie dziecko nie powinno bawić się zapałkami.  Jeśli zostaniesz poproszony o wyjaśnienie, rodzic może po prostu odpowiedzieć: „Ponieważ tak powiedziałem! / Rób, jak mówię!”. Chociaż ci rodzice mają wysokie wymagania, nie reagują zbyt dobrze na błędy wynikające z faktu… bycia dzieckiem.

Oczekują, że ich dzieci będą zachowywać się wyjątkowo i nie popełnią „naturalnych błędów” wynikającychy z uczenia się nowych umiejętności. Słabo orientują się w tym, co ich dzieci powinny potrafić na poszczególnych etapach rozwoju i jak nauczyć dzieci wyciągania wniosków z doświadczeń.

Błędy są karane, często bardzo surowo, a dzieci często zastanawiają się, „co zrobiły źle?”. Baumrind uważała, że rodzice posługujący się tym stylem wychowania są zorientowani na posłuszeństwo oraz własny status w rodzinie (rodzic wie lepiej) i oczekują, że ich rozkazy będą przestrzegane bez wyjaśnienia. Tacy rodzice są często opisywani jako dominujący dyktatorzy. Ich podejście można przyrównać do powiedzenia: „dzieci i ryby głosu nie mają”. Oczekują, że dzieci będą słuchać i wykonywać polecenia bez pytania.

Rodzicielstwo autorytatywny (stanowcze)

Podobnie jak rodzice autorytarni, osoby o autorytatywnym stylu rodzicielskim ustanawiają zasady i wytyczne, których powinny przestrzegać ich dzieci. Ten styl rodzicielski jest jednak znacznie bardziej demokratyczny. Autorytatywni rodzice reagują na swoje dzieci i chętnie słuchają pytań.

Autorytatywni rodzice oczekują wiele od swoich dzieci, ale zapewniają ciepło, informacje zwrotne i odpowiednie wsparcie.

Kiedy dzieci nie spełniają oczekiwań lub popełniają błędy, rodzice bardziej opiekują się nimi, tłumaczą przyczyny niepowodzenia, dają wsparcie i wybaczają, niż stosują kary. Według Baumrind rodzice o tym stylu monitorują i przekazują jasne standardy postępowania swoim dzieciom. Są asertywni w kontaktach z potomstwem, ale nie nachalni i restrykcyjni. Ich metody dyscyplinowania są skierowane bardziej na dawaniu wsparcia niż udzielaniu kar. Chcą, aby ich dzieci były asertywne, a także odpowiedzialne społecznie, pewne siebie, jak również współpracujące z innymi.

Połączenie oczekiwań i wsparcia pomaga dzieciom autorytatywnych rodziców rozwijać takie umiejętności, jak niezależność, samokontrola i samoregulacja.

Rodzicielstwo permisywne (zezwalające)

Rodzice zezwalający, czasami określani jako „pobłażliwi”, stawiają bardzo niewiele wymagań swoim dzieciom. Ci rodzice rzadko dyscyplinują swoje dzieci, ponieważ mają stosunkowo niskie oczekiwania dotyczące ich dojrzałości i samokontroli. Według Baumrinda zezwalający rodzice „reagują zbyt często, niż wymagają ich dzieci”. Są liberalni i łagodni, nie wymagają dojrzałego zachowania i unikają konfrontacji. Rodzice zezwalający na ogół dbają o potrzeby i komunikację ze swoimi dziećmi, często jednak przyjmują status równoprawnego przyjaciela niż dającego przykład rodzica.

Rodzicielstwo niezaangażowane

Oprócz trzech głównych stylów wprowadzonych przez Baumrind, psychologowie Eleanor Maccoby i John Martin zaproponowali czwarty styl: niezaangażowane lub zaniedbujące rodzicielstwo. Niezaangażowany styl rodzicielstwa charakteryzuje kilka postulatów, niski czas reakcji i bardzo mało komunikacji.

Chociaż rodzice niezaangażowani zaspokajają podstawowe potrzeby dziecka, są na ogół oderwani od jego przeżyć wewnętrzynch i potrzeb rozwojowych. Mogą zadbać o to, by ich dzieci były karmione i miały schronienie, ale nie dają przewodnictwa, wsparcia, nie wyznaczają również granic i zasad.

W skrajnych przypadkach rodzice ci mogą nawet odrzucić lub zaniedbać potrzeby swoich dzieci. 

Wpływ stylów rodzicielskich

Jaki wpływ mają style rodzicielskie na formowanie osobowości dziecka? Oprócz wstępnych badań Baumrind nad 100 dziećmi w wieku przedszkolnym  naukowcy przeprowadzili szereg badań dotyczących wpływu stylów rodzicielskich na dzieci. Wyniki sugerują, że:

• Autorytarne style rodzicielskie zazwyczaj kształtują dzieci, które są posłuszne i sprawne, ale mają niższe poczucie szczęście, kompetencji społecznych i poczucia własnej wartości.
• Autorytatywne style rodzicielskie w wychowaniu zwykle skutkują tym, że dzieci są szczęśliwe, zdolne i odnoszą sukcesy.
• Permisywne rodzicielstwo często skutkuje tym, że dzieci mają niskie poczucie szczęście i niski poziom samoregulacji emocji. Dzieci wychowane w tym stylu rodzicielskim częściej doświadczają problemów z autorytetami i mają słabe wyniki w szkole.
• Niezaangażowane style rodzicielskie wykształca dzieci, które często zajmują najniższą pozycję we wszystkich dziedzinach życia. Dzieci wychowane w tym stylu zwykle nie mają kontroli nad sobą, cechuje je niska samoocena i są mniej kompetentne niż ich rówieśnicy.

Zalety autorytatywnego rodzicielstwa

Rodzice autorytatywni są postrzegani przez potomstwo jako rozsądni, uczciwi i sprawiedliwi, z tego powodu ich dzieci są bardziej skłonne do spełnienia komunikowanych poleceń. Ponieważ rodzice z tego stylu, nie ograniczają się tylko do wyznaczania zasad, ale także dostarczają objaśnień, dzieci są znacznie bardziej skłonne do uznawania wartości tych lekcji. Zamiast po prostu przestrzegać reguł – z obawy przed karą (tak jak w przypadku rodziców autorytarnych), dzieci autorytatywnych rodziców są w stanie zrozumieć, dlaczego reguły istnieją, zrozumieć, że są uczciwe i dopuszczalne, i starają się przestrzegać tych zasad, aby spełnić swoje własne zinternalizowane poczucie tego, co jest dobre, a co złe.

Każdy rodzic z osobna – mama i tata, może przjawiać inny styl rodzicielski. Łącząc się, tworzą niepowtarzalną mieszankę w każdej rodzinie. Na przykład matka może wykazywać autorytatywny styl, podczas gdy ojciec preferuje bardziej liberalne podejście. W takim przypadku, dziecko może otrzymywać dwa sprzeczne ze sobą komunikaty i czuć się nieco zagubione. Aby stworzyć spójne podejście do rodzicielstwa, ważne jest, aby rodzice nauczyli się współpracować ze sobą i łączyć unikalne style rodzicielskie.

Ograniczenia i krytyka badań nad stylem rodzicielskim

Powiązania między stylami rodzicielskimi a zachowaniem oparte są na badaniach korelacyjnych, które są pomocne w znajdowaniu związków między zmiennymi, ale nie mogą ustanowić ostatecznych związków przyczynowo-skutkowych.

Chociaż istnieją dowody na to, że określony styl rodzicielski jest powiązany z pewnym wzorcem zachowania dziecka w przyszłości, inne ważne zmienne, takie jakna przykład temperament dziecka, mogą również odgrywać ważną rolę w kształtowaniu jego osobowości.

Istnieją również dowody na to, że zachowanie dziecka może wpływać na style rodzicielskie. Jedno z badań opublikowanych w 2006 r. Wykazało, że rodzice dzieci, którzy wykazywali trudne zachowanie, zaczęli z czasem wykazywać mniejszą kontrolę rodzicielską. Takie wyniki sugerują, że dzieci mogą źle się zachowywać nie dlatego, że ich rodzice byli zbyt pobłażliwi, ale ponieważ rodzice trudnych lub agresywnych dzieci zrezygnowali z próby kontrolowania swoich dzieci. Naukowcy zauważyli również, że korelacje między stylami rodzicielskimi a zachowaniami są czasami słabe. W wielu przypadkach oczekiwane wyniki dziecka nie urzeczywistniają się; rodzice o autorytatywnych stylach mają dzieci wykazujące przestępcze zachowania, podczas gdy rodzice o stylach liberalnych mają dzieci, które są pewne siebie i odnoszą sukcesy akademickie.

Style rodzicielskie podsumowanie

Style rodzicielskie mogą znacznie przyczynić się do ukształtowania osobowości dziecka, a przytoczony autorytatywny styl jest generalnie powiązany z pozytywnymi zachowaniami, takimi jak silna samoocena czy poczucie kompetencji. Jednak warto podkreślić, że inne ważne czynniki, w tym kultura i środowisko, temperament dziecka oraz wpływy społeczne również odgrywają ważną rolę w kształtowaniu osobowości i postaw dzieci w życiu dorosłym. Mądrzy i wspierający rodzice to skarb. Dzieciństwo zapoczątkowuje tworzenie naszej tożsamości, jednak jej kształtowanie trwa przez całe życie. Na podsumowanie tego artykułu przytoczę cytat. Zastanów się nad nim dobrze.

Rodzina jest dla człowieka niczym płótno dla artysty. Przelewamy na nie nasze najwspanialsze marzenia. Kreślimy je często w sposób niedoskonały i nieudolny, ale wszyscy jesteśmy przecież zaledwie amatorami w sztuce życia. Jeśli jednak nie skupiamy się na roztrząsaniu własnych pomyłek, z czasem powstają w ten sposób prawdziwe arcydzieła. Z czasem uczymy się także, że to nie piękno końcowego efektu godne jest najwyższej pochwały, lecz wysiłek, jaki wkłada się w jego malowanie. ~ Richard Paul Evans

Udostępniając (poniżej szybka opcja), „lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz, podziel się tym artykułem ze znajomymi.