Zaburzenia osobowości

Osobowość definiuje sposób, w jaki czujemy, myślimy i zachowujemy się. Dla większości z nas cechy osobowości, które determinują nasze zachowanie są dość spójne z społecznymi oczekiwaniami. Dla jednej na 20 osób, która jest dotknięta zaburzeniem osobowości odczuwane emocje, zniekształcone przekonania i umiejętność radzenia sobie w związkach i życiu codziennym mogą powodować poważne trudności. Cechy osobowości tworzą kontinuum. Mówiąc o osobach z  zaburzeniami osobowości (PD) mamy na myśli ludzi, których zachowanie zazwyczaj (a nie sporadycznie), jest nieadaptacyjne w odniesieniu do norm społecznych.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenie osobowości to trwały i nieelastyczny wzorzec wewnętrznego postrzegania rzeczywistości, przejawiający się w zachowaniu, które znacznie odbiega od oczekiwań społecznych. Zaburzenia osobowości obejmują 10 możliwych do zdiagnozowania schorzeń psychiatrycznych, które zostały rozpoznane i opisane w piątej, najnowszej wersji Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (DSM-5).

Każde z nich jest odrębną chorobą psychiczną zdefiniowaną przez cechy osobowości, które mogą być na tyle kłopotliwe, że powodują problemy w zdrowych relacjach z innymi ludźmi i mogą prowadzić do znacznego stresu lub upośledzenia w ważnych obszarach funkcjonowania.

Jednostki cierpiące na zaburzenia osobowości mają problemy w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym oraz trudności w tworzeniu i utrzymaniu zdrowych relacji. Zwykle nie potrafią dostosować się do grupy.

Objawy zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości zwykle pojawiają się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości, utrzymują się przez wiele lat i przyczyniają się do postawania dyskomfortu psychicznego. Są częstą przyczyną konfliktów, negatywnie wpływają na relacje, sytuacje społeczne i cele życiowe. Osoby z zaburzeniami osobowości często nie zdają sobie sprawy, że mają problemy, ich postawy są dezorientujące i frustrujące dla otaczających ich osób (w tym klinicystów). Zaburzenia osobowości czasem mają postać łagodną, innym razem umiarkowaną lub ciężką. Zdarzają się także okresy remisji, czyli takie, w których osoba funkcjonuje stosunkowo dobrze. Przyczyny tego typu schorzeń psychicznych nie są jednoznacznie określone. Według badaczy mogą wpływać na to różne zmienne: czynniki genetyczne, społeczne (głównie zaniedbania, przemoc emocjonalna i seksualna w dzieciństwie), a także biologiczne (np. niski poziom acetylocholiny, wrodzony temperament).

O zaburzeniu osobowości mówi się tylko wtedy, gdy:

• wzorce zachowań i doświadczenia danej osoby znacznie różnią się od oczekiwanych i przyjętych kulturowo wytycznych i norm; te odchylenia przejawiają się w sposobie, w jaki osoba myśli, czuje oraz w sposobie, w jaki kształtuje relacje międzyludzkie;
• odchylenie jest tak wyraźne, że wynikające z niego zachowanie jest niewłaściwe, nieodpowiednie i nieelastyczne w wielu codziennych sytuacjach;
• zachowanie powoduje znaczne cierpienie osoby i / lub jej otoczenia społecznego;
• wzorzec zachowań jest stabilny, długotrwały i rozpoczął się w późnym dzieciństwie lub okresie dojrzewania;
• Inna poważna choroba psychiczna lub organiczna nie jest przyczyną nieprawidłowego zachowania;

Zaburzenia osobowości dotyczą głównie następujących problemów:

• Tożsamość i obraz siebie: osoby z zaburzeniami osobowości nie mają wyraźnego ani stabilnego obrazu siebie. Oznacza to, że ich obraz siebie zmienia się w zależności od sytuacji i osób, z którymi się styka. Na przykład mogą na zmianę postrzegać siebie jako okrutne lub życzliwe. Niektóre osoby z zaburzeniem osobowości zmieniają swoje wartości i cele w zależności od sytuacji. Na przykład mogą utożsamiać się z naukami kościoła, ale nie okazują szacunku innym ludziom. Pewność siebie może być irracjonalnie wysoka lub niska.
• Relacje: Osoby z zaburzeniami osobowości nie są w stanie nawiązywać bliskich i stabilnych związków. Mogą być nietaktowne, zdystansowane emocjonalnie lub brakuje im empatii.

Objawy zaburzeń osobowości można podzielić na dwie kategorie: samoidentyfikację i funkcjonowanie interpersonalne. 

Problemy z własną tożsamością obejmują:

• Niestabilny obraz siebie
• Niespójności w wartościach, celach i wyglądzie

Problemy interpersonalne obejmują:

• Niewrażliwość na innych (niezdolność do empatii)
• Trudność w poznaniu granic między sobą a innymi
• Niespójny, nadmiernie emocjonalny, obraźliwy lub nieodpowiedzialny styl reakcji

U kogo mogą wystąpić zaburzenie osobowości?

Nie ma na to jasnej odpowiedzi. Istnieją jednak czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzenia osobowości.

Czynnik ryzyka 1: Rozwój zaburzenia osobowości zależy od aspektów genetycznych. Jeśli u rodzica zostanie zdiagnozowane zaburzenie osobowości, prawdopodobieństwo jego wystąpienia u dziecka jest do pięciu razy większe.

Czynnik ryzyka 2: Badania wykorzystujące metody neuro obrazowania wykazały, że różnice w budowie mózgu mogą wyjaśnić wystąpienie zaburzenia osobowości.  W wyniku badań stwierdzono, że ciało migdałowate u osób z zaburzeniem antyspołecznym słabiej reaguje na bodźce emocjonalne, co może wyjaśniać niższą wrażliwość emocjonalną tych osób.

Czynnik ryzyka 3: Wyjaśnienia psychologiczne koncentrują się między innymi na doświadczeniach z dzieciństwa. Cechy temperamentu również odgrywają rolę. Na przykład, jeśli ktoś jest naturalnie niespokojny, jest bardziej narażony na zaburzenia osobowości związane z poczuciem własnej wartości (np. osobowość zależna) niż ktoś, kto jest bardziej ekstrawertyczny.

Diagnoza zaburzeń osobowości

Według DMS-5 osoba musi spełniać następujące kryteria, aby zdiagnozować zaburzenie osobowości:

• Chroniczne i wszechobecne wzorce zachowań, które wpływają na funkcjonowanie społeczne, pracę, szkołę i bliskie relacje
• Objawy, które wpływają na co najmniej dwa z następujących czterech obszarów: myśli, emocje, funkcjonowanie interpersonalne, kontrola impulsów
• Początek wzorców zachowań, które można przypisać okresowi dojrzewania lub wczesnej dorosłości
• Wzorce zachowań, których nie można wyjaśnić żadnymi innymi zaburzeniami psychicznymi, używaniem substancji lub stanem zdrowia

Rodzaje zaburzeń osobowości

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD 10 wyróżnia dziesięć typów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, w tym osobowość paranoiczną, zależną, lękliwą, histrioniczną, czy dyssocjalną. Zaburzenia osobowości można podzielić na trzy duże grupy.

Zaburzenia osobowości grupy A

Grupa typu A: Te zaburzenia osobowości charakteryzują się dziwnym lub ekscentrycznym zachowaniem. Osoby z zaburzeniami osobowości klastra A zwykle doświadczają poważnych zakłóceń w relacjach, ponieważ ich zachowanie może być postrzegane jako osobliwe, podejrzane lub oderwane od rzeczywistości.

Osobowość paranoiczna

Charakteryzuje się powszechną nieufnością wobec innych (przyjaciół, rodziny, partnera). Człowiek z osobowością paranoiczną czuje, że jest pod stałą obserwacją i wciąż szuka wskazówek potwierdzających jego teorie spiskowe. Ten typ osobowości występuje u osób wrażliwych na niepowodzenia, podatnych na odczuwanie wstydu i upokorzenia, mających tendencję do izolowania się oraz niszczenia relacji.

Zaburzenia schizoidalne

Osoby cierpiące na ten rodzaj zaburzeń izolują się, unikając relacji międzyludzkich i aktywności społecznych. Nie chcą nawiązywać bliskich związków z ludźmi, przez co wykazują emocjonalny chłód. Organizują swoje życie tak, aby maksymalnie ograniczyć konieczność kontaktowania się z innymi.

Zaburzenia schizotypowe

W tym przypadku występują zaburzenia myślenia i percepcji zbliżone do tych, które można zaobserwować przy schizofrenii. Zazwyczaj ludzie, których dotyczy ten problem, mają osobliwy wygląd, zachowanie czy sposób mówienia. Izolują się, ponieważ wykazują objawy fobii społecznej. Czasami wierzą w przesądy, mają skłonność do myślenia magicznego. Mogą uważać też, że posiadają supermoce lub padli ofiarą paranormalnych zjawisk.

Zaburzenia osobowości grupy B

Grupa typu B: Zaburzenia osobowości należące do grupy B charakteryzują się dramatycznym lub nieobliczalnym zachowaniem. Osoby z zaburzeniami osobowości z tej grupy mają tendencję do przeżywania bardzo intensywnych emocji lub angażowania się w niezwykle impulsywne, teatralne, rozwiązłe lub łamiące prawo zachowania.

Zaburzenia antyspołeczne

Reprezentują to zaburzenie ludzie, którzy naruszają prawa innych, często występują zachownia agresywne. Osoba cierpiąca na to zaburzenie ignoruje obowiązki i normy społeczne, nie ma poczucia winy i nie wyciąga wniosków ze swoich doświadczeń. Często ma problemy w utrzymaniu długotrwałych relacji i wykazuje zachowania przestępcze. 

Osobowość typu borderline

Osoby, które charakteryzuje się niestabilnością w relacjach międzyludzkich, emocjach, obrazie siebie i zachowaniach impulsywnych. Odczuwają chroniczną wewnętrzną pustkę, mają poczucie opuszczenia, przejawiając trudności w radzeniu sobie ze stresem. Borderline to również szybka zmiana nastroju (np. ze stanu wyciszenia w złość, niepokój, rozpacz) oraz problem z kontrolowaniem gniewu. Osoba z tym zaburzeniem „żyje pełnią swoich emocji”. Przeżywa intensywne relacje miłosne, podejmuje próby uniknięcia porzucenia. Na zmianę idealizuje i dewaluuje osoby, z którymi pozostaje w relacjach.

Osobowość histrioniczna

Osoby nieustannie poszukujące uwagi innych (idąca za tym potrzeba bycia „słyszanym i widzianym”). Ludzie z tym typem osobowości podejmują próby przyciągnięcia uwagi innych poprzez zachowania teatralne i dramatyzowanie. Zazwyczaj nadmiernie dbają o swój wygląd, zachowują się przesadnie uwodzicielsko lub prowokująco. Nieustannie szukają aprobaty innych.

Osobowość narcystyczna

Osoby mające poczucie, że są lepsze / ważniejsze od pozostałych ludzi. Tendencja do wyolbrzymiania swoich osiągnięć oraz przesadnego afiszowania się z własnymi sukcesami lub atrakcyjnością. Cechy osób z tym zaburzeniem to m.in. egocentryzm, złośliwość, skłonność do chowania urazy, głęboka potrzeba podziwu i jednoczesny brak empatii.

Zaburzenia osobowości grupy C

Grupa typu C: Zaburzenia osobowości z grupy C charakteryzują się lękiem. Osoby z zaburzeniami osobowości w tej grupie mają tendencję do odczuwania wszechobecnego lęku i / lub strachu. Zazwyczaj unikają innych, są sumienne i skrupulatne.

Osobowość unikająca

Osoby, które cechuje poczucie niższości, życie w strachu przed odrzuceniem lub zawstydzeniem. Funkcjonują w ciągłym oczekiwaniu na krytyczne uwagi. Jednostka z osobowością unikającą uważa się za społecznie nieatrakcyjną i nieudolną.

Osobowość zależna

Osobowość zależna wiąże się z lękiem przed samotnością i często powoduje, że osoby z tym zaburzeniem próbują nakłonić inne osoby, aby się nimi zajęły. Brakuje im umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji. Zwykle wiąże się ze zgodą na przemoc werbalną i fizyczną.

Osobowość obsesyjno-kompulsywna 

Charakterystyka: nadmierny perfekcjonizm, wysoki poziom zdyscyplinowania, nieodparta potrzeba przestrzegania zasad, przepisów, porządku i kontrola relacji. Chociaż ma podobną nazwę, nie jest tym samym, co zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) .

Psychoterapia

Obecnie psychoterapia uważana jest za najbardziej odpowiednią formę leczenia osób z zaburzeniami osobowości. Często inne choroby, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, są powodem wizyty u psychiatry lub terapeuty, a zaburzenie osobowości jest diagnozowane dopiero w trakcie leczenia. Podczas psychoterapii ze specjalistą zdrowia psychicznego możesz dowiedzieć się o tym z czym się zmagasz (psychoedukacja) i porozmawiać o swoim nastroju, uczuciach, myślach i zachowaniach. Możesz nauczyć się radzić sobie z objawami wynikających z zaburzenia. Możesz również przejść szkolenie z umiejętności społecznych. Możesz wykorzystać zdobyte podczas treningu spostrzeżenia i wiedzę, aby nauczyć się zdrowych sposobów radzenia sobie z objawami i ograniczyć zachowania, które niekorzystnie wpływają na Twoje życie.

Terapia zaburzeń osobowości obejmuje:

• Zmniejszenie subiektywnego niepokoju i objawów, takich jak lęk i depresja
• Pomaganie ludziom w zrozumieniu aspektu ich problemów, które są dla nich wewnętrzne
• Zmiana niewłaściwych i społecznie niepożądanych zachowań, w tym lekkomyślności, izolacji społecznej, brak asertywności i wybuchów złości
• Modyfikowanie problematycznych cech osobowości, takich jak zależność, nieufność, arogancja i manipulowanie

Nauka radzenia sobie z zaburzeniem osobowości jest kluczem do najlepszego funkcjonowania.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.