Osobowość obsesyjno-kompulsywna (OCPD) a zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD)

Termin „obsesja” jest jednym z wielu terminów, które wprowadziła psychoanaliza i które z czasem stały się częścią codziennego języka. Wszyscy znamy wyrażenia takie jak „ma obsesję na punkcie tej pracy”, „ten związek był prawdziwą obsesją” itp. Termin nerwica obsesyjna został ukuty przez Zygmunta Freuda w 1884 roku i od tego czasu przetrwał w dużej mierze nienaruszony we wszystkich międzynarodowych klasyfikacjach chorób psychicznych, chociaż został podzielony na dwie kategorie: zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, zaburzenie kliniczne) i osobowość obsesyjno-kompulsyjna (OCPD, zaburzenie osobowości). Bliskość nazw (różnią się tylko składnikiem „osobowością”), a także pozorne nakładanie się niektórych objawów powoduje, że często są mylone, mimo że są to dość różniące się miedzy sobą zaburzenia, inne są również strategie leczenia i rokowania. Najpierw zobaczmy ich cechy osobno, a następnie zwrócę uwagę na różnice między nimi.

Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości

Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości (osobowość anankastyczna) charakteryzuje się nadmierną troską o porządek, efektywność, perfekcjonizmem i wyraźną tendencją do psychicznej (emocjonalnej i interpersonalnej) sztywności i zasadniczości. Osoba z tego typu osobowością musi „kontrolować wszystko” poprzez analityczną i szczegółową wizję rzeczywistości. Potrzebuje punktów odniesienia, boi się zmian, brakuje jej humoru, jest sztywna i nietolerancyjna (zwłaszcza wobec siebie). Często jest przesadnie oszczędna i nie wyrzuca zużytych przedmiotów, które nie mają realnej ani emocjonalnej wartości. Prezentuje ograniczenia w relacjach społecznych, nie toleruje zobowiązań, preferuje autorytarne relacje i ma niewielu przyjaciół.

Często jest niezdecydowana i uparta zarazem, często mota się przed podjęciem decyzji z obawy przed popełnieniem błędów z powodu „nieścisłości” poleceń / oczekiwań. Jest bardzo oddana pracy i rodzinie, zaniedbuje formy spędzania czasu wolnego nastwione na relaks i przyjaźnie. Prezentuje typowe zachowania zabezpieczające przed trudnymi dla niej emocjami np. złością czy byciem w zależność, takie jak izolacja, racjonalizacja, unikanie poznawcze bądź behawioralne.

Zasadnicze cechy osobowości obsesyjno-kompulsywnej

Styl osobowości obsesyjno-kompulsyjnej występuje powszechnie we współczesnej kulturze zachodu, zwłaszcza wśród mężczyzn (American Psychiatric Association 2000). Taki stan rzeczy może być częściowo wynikiem ogromnej wartości, jaką społeczeństwo zachodu obdarza cechy owego stylu. Należą do nich: dbałość o szczegóły, samodyscyplina, kontrola emocjonalna, wytrwałość, rzetelność i tzw. dobre wychowanie. U niektórych osób jednak wspomniane właściwości występują w postaci tak skrajnej, że prowadzą do zaburzenia funkcjonowania bądź subiektywnego napięcia i dyskomfortu. Dlatego pacjent, u którego rozwija się osobowość obsesyjno-kompulsyjna staje się

nieugiętym perfekcjonistą ze skłonności do przemyśliwania szczegółów, sztywnym moralistą, osobą niezdecydowaną, zablokowaną emocjonalnie i poznawczo.

Osoby z obsesyjno-kompulsywnym zaburzeniem osobowości na ogół otrzymały sztywne wychowanie i mają znaczny brak pewności siebie. W dzieciństwie często czuli się niedoceniani i niekochani. W niektórych przypadkach może to zależeć od rzeczywistych cech rodziców, w innych przypadkach dziecko może wymagać więcej opieki i czułości, ze strony rodziców, aby poczuć się kochanym i akceptowanym.

W rezultacie, głęboko w osobie z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości istnieje poczucie bycia niekochanym i niedocenianym, uczucie zranienia, złości i zwątpienia w siebie i innych (dlatego wszystko musi być kontrolowane).

Konsekwencją tych niezaspokojonych potrzeb jest generowanie w osobie zarówno gniewu, jak i silnej potrzeby niezależności. Osoba z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości nie potrafi zaakceptować emocji takich jak złość i zależność, radzi sobie z nimi stosując zachowania neutralizujące lub izolację afektu. Ważnym problemem staje się również intymność, która rodzi potrzebę radzenia sobie z intensywnymi emocjami zależności, miłości, separacji, a to oznaczałoby „utratę kontroli”.

Osobowość obsesyjno-kompulsyjna diagnozowanie

Światowa Organizacja Zdrowia umieszcza anankastyczne zaburzenie osobowości w grupie F60.5 klasyfikacji ICD-10.

Do rozpoznania zaburzenia spełnione muszą być co najmniej trzy spośród poniższych warunków:

• nadmiar wątpliwości i ostrożności,
• pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie, organizowanie lub schematy postępowania,
• perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań),
• nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji interpersonalnych,
• przesadna pedanteria i przestrzeganie konwencji społecznych,
• sztywność i upór,
• irracjonalne sądzenie, że inni dokładnie podporządkują swe działania sposobom działania pacjenta lub nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie,
• natarczywe, niechciane myśli i impulsy.

Kryteria diagnostyczne DSM 5, 4 lub więcej z następujących zachowań:

• zaabsorbowanie szczegółami, regułami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do stopnia, w którym tracony jest podstawowy sens działalności,
• okazywanie perfekcjonizmu kolidującego z finalizowaniem zadań (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione nasze wygórowane i ścisłe standardy),
• nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni, które nie jest spowodowane oczywistą koniecznością ekonomiczną,
• zbytnia sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w kwestiach moralnych, etycznych oraz dotyczących wartości, niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości,
• niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeżeli nie mają wartości sentymentalnej,
• niechęć do delegowania zadań lub pracy na innych, jeśli nie poddadzą się w pełni narzuconym przez nas sposobom ich wykonania,
• skąpy styl wydawania pieniędzy na siebie i na innych; pieniądze są postrzegane jako dobro, które ma być gromadzone z myślą o przyszłych katastrofach,
• okazywanie sztywności i uporu.

Do potencjalnych sygnałów świadczących o obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniu osobowości należą następujące informacje o dawnej i obecnej sytuacji życiowej:

1. Pacjent dorastał w rodzinie usztywnionej i skłonnej do kontroli.
2. Pacjent nie ma bliskich relacji interpersonalnych, w których mógłby się otworzyć.
3. Pacjent wykonuje konkretny zawód, w którym dużą rolę odgrywają detale; na przykład jest księgowym, prawnikiem albo inżynierem.
4. Pacjent rzadko robić coś, co można by uznać za przyjemne; w wolnym czasie zwykle wykonuje rzeczy, które są obliczone na osiągnięcie jakiegoś celu, a nie jedynie sprawiają przyjemność.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

OCD to zaburzenie kliniczne objęte do DSM 5 zaburzeniami lękowymi, a obecnie jako niezależna kategoria obejmująca:

• Obsesje: idee lub obrazy pojawiające się natrętnie w świadomości podmiotu i odbierane przez niego jako absurdalne, próba usunięcia ich ze świadomości wywołuje znaczny niepokój.
• Kompulsje: zniewalające zachowania o zrytualizowanej treści, które pacjent organizuje, aby uspokoić obsesję. Mogą być motoryczne (mycie rąk, rytualne ruchy itp.) lub mentalne (liczenie, modlitwa itp.).

Obsesje i kompulsje pochłaniają dużo czasu pacjenta i powodują znaczny niepokój oraz pogorszenie sytuacji społecznej, zawodowej i rodzinnej. Obsesje mają zazwyczaj magiczną treść („jak dotknę czegoś bez umycia się, to dostanę AIDS”, „jak nie sprawdzę 3 razy zamka, włamią się złodzieje”, „jeśli zobaczę liczbę parzystą, moja rodzina umrze” , „jeśli nie odmówię trzech Zdrowaś Maryjo, nastąpi koniec świata” itp.). W celu złagodzenia niepokoju spowodowanego obsesją pacjent rozwija kompulsję (mycie, porządkowanie, modlenie się, układanie symetrycznie, liczenie itp.), zalewając swoje życie i czas rytuałami. W spektrum OCD mamy kilka zaburzeń, takich jak:

• zaburzenia dymorficzne ciała
• zaburzenia zbieractwa (zesół Diogenesa)
• trichotillomania
• fobia impulsowa
• dermatillomania

Różnica między zaburzeniem osobowości obsesyjno-kompulsyjnej a zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym

OCD zalicza się do zaburzeń lękowych, a zgłaszający je pacjent cierpi, jest egodystoniczny (uświadamia sobie chorobę, jednostka uznaje swoje funkcjonowanie jako problematyczne i chce się go pozbyć – myśli o nieprzyjemnej treści, które popychają osobę do podjęcia rytualnych zachowań, aby się ich pozbyć.), natomiast OCPD zalicza się do zaburzeń osobowości jest egosyntoniczny (nie jest świadomy posiadania problemu, cechy osobiste i inicjowane przez siebie zachowania według niej są adaptacyjne i tylko sporadycznie odczuwa dyskomfort z ich powodu), więc generuje tylko cierpienie dla otaczających go osób. Pacjent z OCD nie stwarza poważnych problemów koegzystencji, przynajmniej nie większych niż pacjent z depresją czy epilepsją i zachowuje empatię w swoich relacjach, podczas gdy życie z OCPD może być nie do zniesienia ze względu na potrzebę kontroli, brak elastyczności, perfekcjonizm, wymagania, niezdolność do delegowania zadań i małą empatię.

Widzimy, że pacjenci z obydwoma zaburzeniami żyją „zniewoleni swoimi myślami”, ale podczas gdy jeden, OCD, „cierpi aktywnie”, a drugi, OCPD, robi to „na luzie” obciążając konsekwencjami swoich zachowań innych. Treść myśli w OCD jest zasadniczo magiczna, podczas gdy OCPD jest osadzona w rzeczywistości. Jeśli chodzi o nawyki i sposób funkcjonowania, pacjent z OCD jest na ogół osobą chaotyczną, niepunktualną i nieporządną, podczas gdy pacjent z OCPD jest zwykle skrupulatnie czysty, punktualny, rutynowy i uporządkowany.

Dlatego OCPD ma częste wzmocnienia kulturowe i jest ceniony jako cecha, a nie wada, w przeciwieństwie do OCD.

W miejscu pracy OCD prawie zawsze przekłada się na znaczny spadek produktywności, generując zwolnienia chorobowe i urazy w karierze zawodowej pacjenta, podczas gdy OCPD przekłada się na większą wydajność i ważną przewagę konkurencyjną, ponieważ ci pacjenci ubóstwiają pracę, stawiają ją na pierwszym miejscu, kosztem rodziny, przyjaciół i wolnego czasu, mogą nawiązywać uległe relacje z przełożonymi, jednocześnie tyranizując podwładnych.

Podstawa genetyczna i neurobiologiczna zaburzenia jest wyraźniejsza w OCD, więc jego odpowiedź na leczenie farmakologiczne jest większa. OCPD częściej posiada w genezie wiele historii brutalnego, pozbawionego empatii i zaniedbującego rodzicielstwa, a także wykorzystywania dzieci.

Terapia OCD i OCPD

Oba zaburzenia reagują na te same leki (głównie inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne), jak również psychoterapię poznawczo-behawioralną. O ile w OCPD dynamiczna psychoterapia skoncentrowana na problemach z przywiązaniem w stosunku do postaci matki i ojca może być przydatna dla wielu pacjentów, o tyle w OCD nie daje najmniejszej poprawy i  często prowadzi do utrwalenia zaburzeń. Przy odpowiednim leczeniu OCPD w wielu przypadkach ustępuje, podczas gdy OCD ma zwykle przewlekłą postać, objawy mogą być jednak „wygaszane / łagodzone” za pomocą odpowiedniego leczenia i wypracowanych przez pacjenta w terapii strategii radzenia sobie.

Widzimy, że pomimo podobieństwa ich nazw klinicznych, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne i obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości to dwa różne zaburzenia z przyczynowego, klinicznego, terapeutycznego i prognostycznego punktu widzenia. Przy odpowiedniej wiedzy nie można ich zatem pomylić.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.