You are currently viewing Osobowość bierno-agresywna – charakterystyka
osobowość bierno-agresywna

Osobowość bierno-agresywna – charakterystyka

Osobowość bierno-agresywna

Chociaż diagnoza bierno-agresywnego zaburzenia osobowości nie istnieje już w formalnej nomenklaturze DSM jako odrębne zaburzenie, terapeuci mogą klasyfikować wzorzec osobowości, w którym dominuje opór, poczucie bycia niezrozumianym i niedocenianym oraz biernie wyrażana wrogość (brak zgody na podporządkowanie się radom i zaleceniom, kłótliwość i drażliwość) jako „inne określone zaburzenie osobowości” według DSM-5 (American Psychiatric Association 2013). Osoby, które zgłaszają się na terapię, często mają problemy w kontaktach z ludźmi, zamknięte w błędnym kole autodestrukcji oraz chwiejnego oscylowania między zależnością i oporem — zachowań wynikających ze schematu, który każe im na przemian to polegać na autorytetach, to znów im się opierać. Tkwiąc w impasie sprzecznych pragnień, pacjent z osobowością bierno-agresywną jest głęboko niezadowolony z życia i nie potrafi, sprostać wymogom codzienności. Zaburzenie to często występuje w połączeniu z innymi problemami: depresją, lękiem oraz nieumiejętnością modulowania złości.

Osobowość bierno-agresywna – charakterystyka

Słowem-kluczem do osobowości bierno-agresywnej jest „upór”. Pacjenci z bierno-agresywnym zaburzeniem osobowości przyjmują postawę opozycyjną, która zakłamuje fakt, że w rzeczywistości chcą zyskać uznanie i wsparcie autorytetów. Główny problem polega na konflikcie między pragnieniem korzyści płynących z uznania przez autorytet a pragnieniem zachowania autonomii. W konsekwencji osoba stara się podtrzymać relację biernością i podporządkowaniem, ale poczucie utraty autonomii wywołuje w niej opór, a nawet chęć obalenia autorytetu.

Głęboko zakorzeniony, silny schemat każe pacjentowi wierzyć, że otwarta asertywność może sprowadzić potencjalną katastrofę. Pacjent uważa, że sprzeciw, odrzucenie czy odmowa ze strony innych grożą utratą autonomii. Dlatego aby uciec od kontroli i ciągłego poczucia wrogości wobec władzy, reaguje on na żądania innych biernością i niejawną prowokacją. Pesymizm oraz lęk przed asertywnością i konfrontacją skazują go na błędne koło autodestrukcji. Wzorzec ten rodzi się i towarzyszy pacjentowi przez życie, zostawiając za nim łańcuch „niedokończonych spraw”.

Pacjenci z osobowością bierno-agresywną zazwyczaj mają problem z opisywaniem własnych przeżyć wewnętrznych; znacznie chętniej skupiają się na zachowaniach otoczenia. Deficyty w obrębie metapoznania – nieumiejętność kontemplowania, rozpoznawania i analizowania stanów psychicznych – sprawiają, że pacjenci nie tylko nie zauważają zmian nastroju, ale nawet nie potrafią nazwać tego, co w danej chwili czują. Kłopot z rozróżnianiem i nazywaniem uczuć powoduje, że z trudem dostrzegają związki przyczynowo skutkowe między myślami, uczuciami a zachowaniami. Mają przy tym tendencję do wyciągania ogólnych, nieprzystosowawczych wniosków z kontaktów z innymi ludźmi, dlatego w toku terapii kładzie się nacisk na tym, aby „coraz bardziej pobudzać świadomość stanów umysłu” poprzez psychoedukację.

Obraz siebie (przekonania kluczowe)

  • Samowystarczalna
  • Podatna na manipulacje
  • „Muszę mieć kontrolę”
  • „Zasługuję na więcej”
  • „Jestem w potrzasku”
  • „Jestem do niczego”

Obraz innych (przekonania kluczowe)

  • Natrętni
  • Roszczeniowi
  • Dominujący
  • „Są apodyktyczni i będą mną pomiatać”

Najważniejsze przekonania (warunki, prognozy i nakazy)

  • „Jeśli zrezygnuję z wolności wyboru, to przegram sprawę”
  • „Podaj im dłoń, a wezmą całą rękę”
  • „Zgódź się, a potem rób co chcesz”
  • „Broń swego, nie poddawaj się”

Strategie nadmiernie rozwinięte (zachowania)

  • Pośrednia kontrola
  • Bierny opór
  • Pozorna uległość
  • Obchodzi zasady i oczekiwania

Strategie słabo rozwinięte (zachowania)

  • Asertywność
  • Współpraca
  • Negocjowanie
  • Akceptacja granic

Obraz siebie: Pacjenci mogą się postrzegać jako osoby samowystarczalne, ale podatne na naciski ze strony innych. (Pragną społecznej aprobaty i wsparcia, dlatego przyciągają ich silne jednostki i organizacje. Stąd często pozostają w konflikcie między pragnieniem więzi i zaangażowania a lękiem przed kontrolą i wpływem innych).

Obraz innych: Inni — zwłaszcza autorytety wydają im się natrętni, roszczeniowi, wścibscy, kontrolujący i dominujący, choć jednocześnie zdolni do aprobaty, akceptacji i opieki.

Przekonania: Przekonania kluczowe mają postać stwierdzeń w rodzaju: „bycie kontrolowanym przez innych jest nie do zniesienia”, „muszę robić rzeczy po swojemu” albo „zasługuję na pochwałę za to wszystko, co zrobiłem”. Wewnętrzne konflikty przejawiają się w zderzeniu przekonań typu: „potrzebuję autorytetu, który da mi wsparcie i opiekę” z przeświadczeniem „muszę chronić swoją tożsamość”. (Ten sam rodzaj konfliktów pojawia się często u pacjentów z osobowością typu borderline).

Przekonanie warunkowe brzmi: „jeśli stosuję się do zasad, to tracę wolność działania”. Przekonania instrumentalne dotyczą opóźniania działań, których oczekuje autorytet, lub zastosowania się do poleceń, lecz jedynie na pozór, a nie rzeczywiście.

Przekonania kluczowe: „Nikt nie może mi mówić, co mam robić”! „Nie mogę na nikim polegać”. „Podporządkowanie oznacza, że nie mam nad niczym kontroli”. „Wyrażenie złości może mi przysporzyć kłopotów”. „Przepisy ograniczają”. „Ludzie mnie nie rozumieją”. „Inni nie powinni mnie pytać ani kwestionować tego, co robię”. „Ludzie mnie wykorzystają, jeśli im na to pozwolę”.

Przekonania warunkowe „Stawiając opór żądaniom, pozostanę niezależny”. „Jeśli stosuję się do zasad, to tracę wolność”. „Jeśli ktoś ma jakieś informacje na mój temat, to jestem narażony na coś niedobrego”. „Jeśli od kogoś zależę, to nie mogę nic powiedzieć”. „Jeśli zrobię to, co uważam za stosowne, to inni przekonają się, że jest to właściwe”. „Jeśli nie zachowuję się asertywnie, to zyskuję przychylność innych”.

Przekonania kompensacyjne: „Muszę obejść przepisy, aby zachować wolność”. „Nie mogę chodzić ścieżkami wytyczonymi przez innych”. „Pozornie zgodzę się z innymi, aby uniknąć konfliktu”. „Muszę spełniać swoje potrzeby niejawnie, aby nie doznać odrzucenia”. „ „Ludzie nie przypisują mi należnych zasług, bo nie potrafią mnie docenić „Moje metody są wyjątkowe i niewiele osób je rozumie”.

Zagrożenia: Główne zagrożenia wiążą się z utratą aprobaty i ograniczeniem autonomii.

Strategia: Strategią podstawową u pacjentów z osobowością bierno-agresywną jest ugruntowanie autonomii poprzez ukryty opór wobec autorytetu i jednoczesne pozorne staranie się o jego względy. Pacjenci starają się ominąć lub obejść zasady, dając tym samym wyraz skrywanemu buntowi. Ich bunt często przejawia się tym, że nie kończą zadania w terminie czy nie chodzą na zajęcia, co w ostatecznym rozrachunku jest zachowaniem auto-destrukcyjnym. Pozornie jednak— ze względu na potrzebę aprobaty — wydają się ulegli i kultywują dobre relacje z autorytetami. Często występuje u nich silna tendencja do bierności. Zazwyczaj idą po linii najmniejszego oporu; często unikają rywalizacji i są bardziej zainteresowani samotnie podejmowanymi działaniami.

Emocje: Ich główną emocją jest niewyrażona złość, która wiąże się z buntem przeciwko zasadom ustalonym przez autorytet. Ta emocja — uświadomiona — występuje na przemian z lękiem, kiedy pacjenci boją się odwetu lub czują się zagrożeni odcięciem „dostaw”.

Schemat poznawczo – behawioralny

Sytuacja

Teściowa wpadła z wizytą i rozmawialiśmy na temat koloru wyboru koloru ściany w remontowanym pokoju córek.

Myśl automatyczna

„Ona będzie rządzić wszystkim”, „kim ona jest, żeby mi mówić, jaki kolor jest odpowiedni?”

Nieprzyjemna emocja

Gniew

Zachowanie, które zmniejsza nieprzyjemne emocje

Mówię teściowej, że proponowany przez nią kolor jest piękny – po czym maluję ją po swojemu. Kiedy teściowa przychodzi po malowaniu, twierdzę, że farby w kolorze, który jej się podobał nie było w sklepie.

Osobowość unikająca terapia

Poddając się terapii poznawczej bierno-agresywnego zaburzenia osobowości, pacjent powinien zrozumieć, jak wzorzec ambiwalencji wpływa na jego obecne relacje, nastrój i poczucie własnej wartości. W procesie terapii pracuje nad zmianą bierno-agresywnych zachowań, które prowadzą do izolacji, wyobcowania, niezadowolenia, frustracji i poczucia, że jest się nierozumianym. Pacjent uczy się się bardziej realistycznie i rozważnie oceniać sytuacje, które zwykle wywołują u niego przykre uczucia i problematyczne zachowania. Miarą sukcesu w terapii będzie poprawa funkcjonowania w interakcjach społecznych oraz pokrewnych kontekstach (np. mniej kłopotów w pracy), zdrowa asertywność oraz polepszenie nastroju.

Trening asertywności pomaga pacjentom z bierno-agresywną zaburzeniem osobowości w zmianie niejawnych form wyrażania złości na strategie bardziej otwarte i funkcjonalne. Gdy pacjent zmaga się z kontrolą impulsów i malkontenctwem, terapeuta może wspiera go najróżniejszymi interwencjami. W tym kontekście sprawdzą się techniki relaksacji oraz ćwiczenia, dzięki którym pacjent zaczyna lepiej znosić frustrację, przeżywa mniej napięć i dostrzega wpływ swoich reakcji na innych. Przeżywając mniej przykrych emocji, może trenować bardziej skuteczne i przystosowawcze formy komunikacji. Negatywne stany emocjonalne (irytacja bądź rozdrażnienie) oraz zniekształcenia poznawcze i przekonania związane z pozorną uległością („jeśli sprzeciwię się autorytetowi, to przestanę go obchodzić”) zwykle pojawiają się właśnie w tych sytuacjach, w których pacjentowi przydałaby się zdrowa asertywność. Nauka takich zachowań oraz reguł skutecznej komunikacji, której uznaje się potrzeby drugiej strony, sprzyja większej autonomii.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.

Konsultacje z psychologiem online

Bez wychodzenia z domu

Psycholog Wojciech Klęk

Witaj! Na imię mam Wojtek, jestem psychologiem oraz psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym (w trakcie szkolenia). 0d 2014 roku przewodzę społeczności Świadomie Przez Życie i pomagam ludziom wprowadzać zmiany w życiu poprzez szkolenia oraz sesje indywidualne. W pomocy psychologicznej wspieram klientów w poszerzaniu samoświadomości, przepracowaniu trudnych emocji oraz wypracowaniu nowych, skutecznych metod radzenia sobie z problemami. “Sama wiedza nie wystarczy, trzeba jeszcze umieć ją stosować” Kładę nacisk na praktykę, zależy mi by klienci po sesjach wdrażali wyniesioną wiedzę w swoim życiu. Doświadczali i kreowali go swoimi działaniami / brakiem działań, decyzjami / brakiem decyzji. W pracy coacha towarzyszę klientowi w procesie odkrywania jego mocnych stron, ustalaniu celów zgodnych z jego wartościami życiowymi oraz wdrożeniu skutecznych metod działania. Dzielę się swoją wiedzą oraz dostarczam narzędzia, które ułatwiają wprowadzenie pożądanej zmiany. Fascynuję się kulturą Japonii. Praktykuję ZEN – sztukę uważności oraz Kaizen – wprowadzanie zmian małymi krokami. Mieszkam w Bielsku-Białej.