Terapia schematów – Podstawowe schematy

Schematy ujawniają założenia leżące u podstaw naszych przekonań. To coś więcej niż tylko negatywne myśli („To się nigdy nie uda”). I coś więcej niż reguły („Nie wolno złościć się na ojca”). Na poziomie schematów podstawowe przekonania mają charakter bezwarunkowy („Jestem bezwartościowy”). W tym artykule zostały krótko opisane podstawowe schematy.

Podstawowe schematy w terapii schematów

Schematy, które odnoszą się do twojego poczucia bezpieczeństwa i ochrony to kolejno Porzucenie i brak stabilności więzi oraz Podejrzewanie nadużycia i skrzywdzenia.

Porzucenie i brak stabilności więzi. Jej sednem jest uczucie, że ludzie, których kochasz, zostawią cię i będziesz osamotniony na zawsze. Lęk przed osamotnieniem ogarnia cię za każdym razem, kiedy wyobrażasz sobie, że bliskie ci osoby umrą, opuszczą na zawsze rodzinny dom lub porzucą ciebie, bo wolą kogoś innego. Z powodu tego przekonania jesteś w stanie trzymać się usilnie osób najbliższych. Jednak mimowolnie zachowując się w ten sposób, odpychasz ich od siebie. Nawet krótka, normalna rozłąka sprawia, że stajesz się zdenerwowany i zły.

Podejrzewanie nadużycia i skrzywdzenia. Schemat ten jest związany z przekonaniem, że ludzie cię skrzywdzą lub wykorzystają – oszukają, nadużyją twego zaufania, poniżą, zranią lub skrzywdzą w jakiś inny sposób. Jeżeli posiadasz ten schemat, to chronisz się, skrywając się za murem. Nigdy nie pozwalasz ludziom nadmiernie się zbliżać. Jesteś podejrzliwy co do intencji innych i dopuszczasz najgorsze. Oczekujesz, że ludzie, których kochasz, zdradzą cię. Unikasz związków lub tworzysz powierzchowne relacje, w których nigdy tak naprawdę się nie otwierasz, albo też wchodzisz w relacje z ludźmi, którzy traktują cię źle – wtedy z kolei stajesz się rozgniewany i pragniesz zemsty.

Dwie kolejne dwa schematy odnoszą się do umiejętności samodzielnego funkcjonowania. Te schematy to Zależność i niekompetencja oraz Podatność na zagrożenia i zranienie.

Zależność i niekompetencja. Jeżeli jesteś więźniem tej pułapki, to wierzysz, że nie jesteś w stanie bez pomocy innych w kompetentny sposób poradzić sobie w codziennym życiu. Inni są dla ciebie podporą i potrzebujesz ich stałego wsparcia. Kiedy jako dziecko próbowałeś wykazać się samodzielnością, dawano ci do zrozumienia, że jesteś nieporadny. Jako dorosły poszukujesz silnych postaci, od których stajesz się zależny i pozwalasz im decydować o swoim życiu. W pracy starasz się unikać niezależnego działania. Oczywiście, takie postępowanie tylko cię hamuje i ogranicza.

Podatność na zagrożenie i zranienie. Złapany w tę pułapkę żyjesz w ciągłym lęku i niepokoju, że wydarzy się nieszczęście. Czy to będzie katastrofa, wypadek, choroba czy bankructwo, generalnie nie czujesz się bezpiecznie w świecie. Jako dziecko miałeś wrażenie, że świat jest niebezpiecznym miejscem. Prawdopodobnie twoi rodzice byli nadopiekuńczy, martwili się nadmiernie o twoje bezpieczeństwo. Twoje lęki są nadmierne i nierealne, ale pozwalasz im kontrolować swoje życie i wydatkować energię na sprawdzanie, czy jesteś bezpieczny. Uczucie lęku może się koncentrować wokół choroby: ewentualnego ataku paniki, zarażenia AIDS czy choroby psychicznej. Może też dotyczyć finansowej katastrofy: bankructwa czy bezdomności. Twoja nadwrażliwość może się wiązać z innymi sytuacjami, takimi jak lot samolotem, napad albo trzęsienie ziemi.

Następne dwa schematy dotyczą jakości emocjonalnych kontaktów z innymi: Deprywacja emocjonalna i Izolacja społeczna.

Deprywacja emocjonalna. Wiąże się ona z przekonaniem, że twoje potrzeby miłości nigdy nie zostaną zaspokojone w sposób adekwatny. Czujesz, że nikt tak naprawdę nie troszczy się o ciebie i nie rozumie tego, jak się czujesz. Jednocześnie pociągają cię osoby zimne i nieprzystępne. Zdarza się też tak, że sam jesteś taki, co sprawia, że tworzysz związki, które są z góry niesatysfakcjonujące. Czujesz się oszukany i oscylujesz między uczuciami gniewu i skrzywdzenia. W konsekwencji twoja złość jeszcze bardziej odsuwa ludzi, potwierdzając dalszą deprywację. Kiedy pacjenci posiadający ten schemat przychodzą na terapię, emanuje z nich tyle samotności, że nawet po opuszczeniu przez nich gabinetu nadal jest wyczuwalna. Jest to pewna charakterystyczna jakość emocjonalnej pustki. To ludzie, którzy nie wiedzą, co to jest miłość.

Izolacja społeczna. Izolacja społeczna dotyczy więzi z przyjaciółmi i grupą rówieśniczą. Wiąże się z uczuciem odizolowania od reszty świata i bycia innym. Jeżeli masz ten schemat, to jako dziecko czułeś się odrzucony przez rówieśników. Nie byłeś częścią grupy. Być może miałeś nietypowe cechy, które w jakiś sposób sprawiały, że czułeś się inny. W dorosłym życiu podtrzymujesz swój schemat głów przez unikanie. Wystrzegasz się życia towarzyskiego i przyjaźni. Być może byłeś odrzucony, ponieważ było w tobie coś, czego inne dzieci nie akceptowały. W związku z tym czułeś się niepożądany towarzysko. jako dorosły masz wrażenie, że jesteś brzydki, odpychający, o niskim statusie społecznym, nie umiesz się porozumiewać z innymi, jesteś nudny i w inny sposób „wybrakowany”. Odtwarzasz swoje poczucie odrzucenia z okresu dzieciństwa – przez reagowanie z pozycji bycia gorszym w kontaktach społecznych. Na pierwszy rzut oka nie zawsze jest widoczne, że ktoś posiada ten schemat. Wielu ludzi czuje się komfortowo w indywidualnych kontaktach i posiada wiele umiejętności społecznych, gdyż schemat ten może nie ujawnić się w relacji jeden na jeden. Czasami dziwi nas, że dopiero na przyjęciach, w klasie, na spotkaniach w pracy takie osoby stają się niespokojne i wyobcowane. Wykazują stałą skłonność do szukania miejsca, gdzie mogą przynależeć.

Kolejne dwa schematy odnoszące się do poczucia własnej wartości to: Niepełnowartościowość i wstyd oraz Skazanie na niepowodzenia.

Niepełnowartościowość i wstyd. Schemat ten sprawia, że czujesz się głęboko niedoskonały i nieatrakcyjny. Wierzysz, że ktoś, kto poznałby ciebie naprawdę, nigdy by cię nie pokochał, a twoje wady zostałyby ujawnione. Już jako dziecko nie byłeś szanowany za to, kim jesteś, lecz byłeś stale krytykowany za błędy. Obecnie obwiniasz się, czujesz się niewart miłości i boisz się jej. Trudno ci uwierzyć, że bliskie ci osoby mogą cię docenić, więc stale oczekujesz odrzucenia.

Skazanie na niepowodzenia. Przekonanie, że jesteś nieudacznikiem w takich sferach życia, jak nauka, praca,sport jest centralne dla tego schematu. Wierzysz, że jesteś gorszy w porówna z twoimi rówieśnikami. Jako dziecko słyszałeś nieustannie, że jesteś słabszy w  jakiejś dziedzinie od innych. Może byłeś niepełnosprawny albo miałeś trudności, by opanować ważne umiejętności, takie jak np. czytanie. Inne dzieci zawsze były „lepsze”. Wołano na ciebie „głupi”, „beztalencie”, „leń”. Jako dorosły kontynuujesz swoją pułapkę przez wyolbrzymianie własnych porażek i zachowywanie się w taki sposób, że mimowolnie potwierdzasz swoje główne przekonania.

Następne dwa schematy odnoszą się z kolei do umiejętności wyrażania samego siebie, własnych pragnień i potrzeb. Są to: Podporządkowanie się Bezwzględne standardy osobiste i hiperkrytycyzm.

Podporządkowanie się. Tkwiąc w schemacie podporządkowania, poświęcasz własne potrzeby i pragnienia, aby ułaskawić i zaspokoić potrzeby innych. Pozwalasz innym się kontrolować. postępujesz tak albo z poczucia winy – że skrzywdzisz innych, gdy siebie postawisz przed nimi, albo z lęku, że zostaniesz ukarany, albo porzucony, jeżeli sprzeciwisz. W dzieciństwie, ktoś z najbliższych, prawdopodobnie rodzic dominował i sprawował kontrolę. Obecnie, już jako dorosły, ciągle wchodzisz w relacje z dominującymi, kontrolującymi ludźmi i podporządkujesz się im, albo zawierasz związki z potrzebującymi partnerami, którzy nie są w słanie dać ci nic w zamian.

Bezwzględne standardy osobiste i hiperkrytycyzm. Schemat ten sprawia, że dążysz nieustannie do tego, by wywiązać się z zadań, jakie sobie stawiasz. Szczególny nacisk kładziesz na status, pieniądze, osiągnięcia, urodę, porządek i sławę, w zamian za szczęście, przyjemność, poczucie sensu i satysfakcjonujące relacje. Prawdopodobnie stosujesz swoje własne standardy w stosunku do innych, wobec których jesteś bardzo krytyczny. Kiedy byłeś dzieckiem, oczekiwano, że będziesz najlepszy. Nauczyłeś się, że wszystko inne to porażka. Nic, cokolwiek zrobiłeś, nie było wystarczająco dobre.

Roszczenia i przekonanie o szczególnych uprawnieniach. Ostatnia pułapka łączy się z umiejętnościami zaakceptowania realnych ograniczeń w życiu. Ludzie, którzy mają tę pułapkę, czują się wyjątkowi. Trwają przy stanowisku, że mają prawo robić, mówić czy mieć natychmiast wszystko. Lekceważą to, co inni uważają za rozsądne, co wymaga czasu i cierpliwości, oraz koszty ponoszone przez innych. Mają trudności z samodyscypliną. Wielu ludzi, którzy rozwinęli ten schemat, było rozpieszczanych jako dzieci. Nie wymagano od nich samokontroli czy zaakceptowania restrykcji, jakie nakładano na inne dzieci. Jako dorośli czują złość, kiedy nie dostają tego, czego chcą.

Test terapii schematów pozwoli Ci ustalić, która z tych pułapek pasuje do ciebie. W kolejnym artykule opiszę jak poszczególne życiowe pułapki powstawały i rozwijały się w okresie dzieciństwa.

Udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób. Jeśli możesz podziel się tym artykułem ze znajomymi.

Artykuł na podstawie “Program zmiany sposobu życia” Instytut Psychologii Zdrowia PTP