Poczucie własnej wartości łączy się z przekonaniem, że jesteśmy wartościowi w naszym prywatnym, społecznym i zawodowym życiu. Jego źródło pochodzi z poczucia bycia kochanym i szanowanym jako dziecko przez rodzinę, przyjaciół oraz środowisko szkolne.
Idealnie byłoby, gdybyśmy mieli dzieciństwo, które wspiera nasze poczucie własnej godności. Gdybyśmy czuli się kochani i doceniani przez rodzinę, akceptowani przez rówieśników i donosili sukcesy w szkole. Gdybyśmy otrzymywali uznanie i otuchę, bez nadmiernego krytycyzmu i odrzucenia.
Jednak może to nie jest to co ci się przydarzyło. Może miałeś rodzica czy rodzeństwo, którzy ciągle cię krytykowali. Cokolwiek zrobiłeś, nie było akceptowane. Odnosiłeś wrażenie, że nie jesteś wart miłości. Może zostałeś odrzucony przez rówieśników i poczułeś się niechciany. Czy też myślałeś o sobie jako o nieudaczniku w nauce czy sporcie. Jako dorosły możesz czuć się niepewnie, jeżeli chodzi o pewne aspekty twojego życia. Brak ci pewności siebie w sferach, w których czujesz się bezbronny – bliskie relacje, sytuacje społeczne czy w pracy. W obszarze twoich wrażliwych miejsc czujesz się gorszy od innych. Jesteś nadwrażliwy na krytykę i odrzucenie. W sytuacji wyzwania stajesz się niespokojny – albo ich unikasz, albo źle sobie z nimi radzisz.
Doświadczanie niepełnowartościowości i wstydu
Wstyd jest emocją, która szczególnie silnie łączy się z omawianym schematem. Pojawia się kiedy twoje wady zostają ujawnione. Robisz wszystko, aby uniknąć tego uczucia. W konsekwencji pozwalasz sobie na wszystko, aby tylko utrzymać w ukryciu swoje wady. Masz wrażenie, że dotyczy to twojego wnętrza. Wady nie są bezpośrednio rozpoznawalne. Raczej jest to istota ciebie samego – czujesz się całkowicie niewart miłości. Ponieważ twoje wyobrażone wady są wewnętrzne – niewidoczne – cierpisz nawet bardziej z powodu panicznego strachu przed ich ujawnieniem.
Źródła pułapki Niepełnowartościowości i wstydu
- Ktoś w twojej rodzinie był w stosunku do ciebie wyjątkowo krytyczny, wymagający, karcący cię. Nieustannie byłeś krytykowany albo karcony za to, jak wyglądałeś, zachowywałeś się, mówiłeś.
- Rodzic dawał ci do zrozumienia, że jest tobą rozczarowany.
- Byłeś odrzucony i niekochany przez jednego albo oboje rodziców.
- Byłeś seksualnie, fizycznie, emocjonalnie krzywdzony przez kogoś z rodziny.
- Przez cały czas byłeś obwiniany, za to, co się nie powiodło w twojej rodzinie.
- Rodzic powtarzał ci nieustannie, że jesteś zły, bezwartościowy, do niczego.
- Nieustannie byłeś oceniany niekorzystnie i porównywany do swoich braci lub sióstr (oni byli wyróżniani).
- Jeden z twoich rodziców opuścił dom, a ty obwiniałeś się za to.
Możesz doświadczać chronicznego, nieokreślonego poczucia nieszczęścia bez możliwości wyjaśnienia dlaczego. Nie zdajesz sobie wtedy sprawy, że twoja depresja jest efektem negatywnego stosunku do siebie samego. Poczucie bezwartościowości i złości na siebie stanowi dużą część depresji. Zapewne masz wrażenie, że przez całe życie towarzyszy ci depresja, pewien rodzaj depresyjnego nastroju przyczajonego w tle.
Jeżeli twój podstawowy styl radzenia sobie to ucieczka, możesz popaść w uzależnienia albo natręctwa. Picie, narkotyki, pracoholizm i objadanie się to wszystko są sposoby na znieczulanie siebie i próby uniknięcia bólu bezwartościowości.
Pułapka Niepełnowartościowości i wstydu w relacji
- Całkowicie unikasz intymnych spotkań.
- Masz tendencje do krótkich, intensywnych romansów, albo kilku romansów jednocześnie.
- Pociągają cię osoby krytyczne w stosunku do ciebie, które cały czas cię poniżają.
- Pociągają cię osoby, które stosują fizyczną i emocjonalną przemoc w stosunku do ciebie.
- Najbardziej atrakcyjne osoby to takie, które nie interesują się tobą, masz nadzieję, że zdobędziesz ich miłość.
- Pociągają cię tylko najbardziej atrakcyjne i pożądane osoby, nawet gdy jest to oczywiste, że nie będziesz w stanie być z nimi.
- Najbardziej komfortowo czujesz się z osobami, które nie chcą poznać cię zbyt dogłębnie.
- Umawiasz się z osobami, które w twoim poczuciu są z niższego niż ty szczebla i których tak naprawdę nie kochasz.
- Pociągają cię osoby, które nie są w stanie zaangażować się i spotykać z tobą regularnie. Mogą być w związku małżeńskim, nalegają na jednoczesne spotykanie z innymi, podróżują albo żyją w innym mieście.
- Wchodzisz w relacje, w których znieważasz, krzywdzisz i zaniedbujesz swoich partnerów/partnerki.
Możesz sobie radzić ze swoim schematem przez unikanie długotrwałych intymnych relacji. Możesz wcale nie mieć relacji, albo krótkotrwałe, albo z wieloma osobami jednocześnie. Dzięki unikaniu długotrwałych relacji jesteś pewny, że nikt nie zbliży się na tyle, aby zobaczyć twoje wewnętrzne wady.
Inny sposób, aby uniknąć intymności, to zaangażowanie się w związek z kimś, kto nie chce intymności. Nawet jeżeli spotkacie się, żyjecie obok siebie i nigdy się nie zbliżacie. Jeśli masz schemat Niepełnowartościowości i wstydu, uważaj gdy występuje silne zauroczenie. Najprawdopodobniej najbardziej atrakcyjni dla ciebie partnerzy to ci, którzy krytykują i odrzucają. Wzmacniają twoje poczucie niskiej wartości. Krytykujący partnerzy dają ci poczucie czegoś znanego, ponieważ odtwarzają twoje dziecięce środowisko.
Rozpoznanie pułapki Niepełnowartościowości i wstydu
- Zaczynasz zachowywać się w poniżający, krytyczny sposób w stosunku do partnera/partnerki w momencie, gdy jesteś już zaakceptowany, a twoje romantyczne uczucia wygasły.
- Ukrywasz swoje prawdziwe JA tak, że nigdy tak naprawdę nie czujesz, aby twój partner/partnerka cię poznał.
- Jesteś zazdrosny i zaborczy w stosunku do partnera/partnerki.
- Nieustannie porównujesz się z innym ludźmi, zaniżając swoje poczucie własnej wartości, przez co czujesz się zazdrosny.
- Stale potrzebujesz i żądasz zapewnień, że twój partner/partnerka nadal cię cenią.
- Poniżasz siebie w obecności bliskiej osoby.
- Pozwalasz, by partner/partnerka krytykowali cię, poniżali i źle traktowali.
- Masz trudności w zaakceptowaniu uzasadnionego krytycyzmu, bronisz się lub nastawiasz się wrogo.
- Jesteś bardzo krytyczny w stosunku do swoich dzieci.
- Kiedy odnosisz sukces, czujesz się jak oszust. Odczuwasz olbrzymi niepokój, że nie będziesz w stanie utrzymać sukcesu.
- Stajesz się smutny i przygnębiony z powodu niepowodzeń w pracy lub odrzucenia w relacji.
- Jesteś bardzo zdenerwowany, przemawiając publicznie.
Zmiana schematu
Poniżej są podane poszczególne kroki, prowadzące ku zmianie schematu Niepełnowartościowości i wstydu
- Rozpoznaj dziecięce poczucie niskiej wartości i wstydu. Pozwól sobie poczuć to zranione wewnętrzne dziecko.
- Spisz wskazówki, które świadczą o tym, że radzisz sobie ze schematem przez ucieczkę albo kontratak (jak unikanie lub kompensowanie).
- Spróbuj wstrzymać te zachowania, które skłaniają się na ucieczkę czy kontratak.
- Monitoruj swoje poczucie niskiej wartości i wstydu.
- Wypisz te osoby, które (kobiety i mężczyzn), które wydawały ci się najbardziej atrakcyjne i te, które twoim zdaniem były najmniej atrakcyjne.
- Spisz swoje wady i zalety z okresu, kiedy byłeś dzieckiem oraz nastolatkiem. Następnie sporządź listę obecnych wad i zalet.
- Oceń wagę obecnych słabych stron.
- Rozpocznij program zmiany słabych stron, które możesz zmienić.
- Napisz list do krytykującej cię osoby z dzieciństwa (rodzica, rodzeństwa, wychowawcy).
- Spróbuj być bardziej autentyczny w bliskiej relacji.
- Zaakceptuj miłość od ludzi, którzy są ci bliscy.
- Nie pozwalaj na to, aby ludzie źle cię traktowali.
- Jeżeli w obecnej relacji jesteś osobą krytykującą, przestań poniżać partnera. Zrób to samo w innych bliskich relacjach.
Zmiana schematu pociąga za sobą stopniową poprawę sposobu, w jaki traktujesz siebie i innych oraz tego, jak innym pozwalasz traktować siebie. Jak szybko jesteś w stanie zmienić pułapkę Niepełnowartościowości i wstydu częściowo zależy od tego, jak karzącego miałeś rodzica. Możesz potrzebować pomocy terapeuty. Zgłoś się po pomoc, jeżeli potrzebujesz, nie wstydź się przyjęcia pomocy w celu uzdrowienia.
Komentując, udostępniając (poniżej szybka opcja), “lajkując” doceniasz moją pracę i pomagasz dotrzeć temu artykułowi do większej liczby osób – DZIĘKUJĘ <3
Na podstawie “Program zmiany sposobu życia – uwalnianie się z pułapek psychologicznych” J. E. Young, J. S. Klosko
